Μπλακ άουτ σε Ισπανία, Πορτογαλία: Γιατί μπορεί να ξανασυμβεί – Ειδικοί εξηγούν
Το πρόσφατο μπλάτ άουτ στην Ευρώπη, που προκάλεσε χάος στην Ισπανία, την Πορτογαλία και ήταν το μεγαλύτερο εδώ και πάνω από 20 χρόνια, γέννησε ένα εύλογο ερώτημα. Θα μπορούσε να συμβεί και αλλού;
Οι ηγέτες της Ευρώπης οι διαχειριστές των ενεργειακών συστημάτων έχουν διαβεβαιώσει ότι τέτοιες διακοπές ρεύματος είναι εξαιρετικά σπάνιες και ότι τα ευρωπαϊκά δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας είναι από τα πιο σταθερά στον κόσμο. Ωστόσο, οι ειδικοί στον τομέα της ενέργειας προειδοποιούν ότι παρόλο που οι διακοπές ρεύματος μεγάλης κλίμακας μπορεί να είναι σπάνιες, κανένα δίκτυο δεν είναι δυνητικά αλώβητο.
Ο καθηγητής Ζιάνγκζονγκ Γου στο Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ, δήλωσε στον Guardian ότι οι διακοπές ρεύματος «μπορούν να συμβούν οπουδήποτε».
«Παρά το γεγονός ότι η αξιοπιστία των συστημάτων είναι μεγάλη, υπάρχει η μικρή πιθανότητα να λάβουν χώρα συμβάντα με υψηλό αντίκτυπο. Αυτά τα δίκτυα δεν έχουν σχεδιαστεί για να είναι εντελώς απαλλαγμένα από διακοπές ρεύματος, επειδή η επίτευξη ενός τέτοιου επιπέδου αξιοπιστίας θα απαιτούσε επενδύσεις πολύ πέρα από αυτό που είναι οικονομικά εφικτό», τόνισε.
Η Σαρμαλί Τζαγιαμάχα, ανώτερη διευθύντρια στην Energy Systems Catapult στο Ηνωμένο Βασίλειο, δήλωσε: «Κανένα σύστημα δεν μπορεί να είναι 100% ανθεκτικό», επομένως οι κίνδυνοι «είναι ανάλογοι με την προθυμία μας να πληρώσουμε για να τους μειώσουμε».
Εάν κανένα σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας δεν είναι αλώβητο, τότε ποιοι είναι οι κίνδυνοι που θα μπορούσαν να προκαλέσουν καταστροφική συσκότιση σε οποιαδήποτε χώρα;
«Το χέρι του Θεού»
Τα μπλαλ άουρ συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας οφείλονται συχνά σε παράγοντες που είναι δύσκολο να προβλεφθούν ή να ελεγχθούν. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα και οι φυσικές καταστροφές αποτελούν σαφή κίνδυνο, επειδή οι καταιγίδες, τα κύματα καύσωνα και οι σεισμοί μπορούν να οδηγήσουν σε καταστροφικές ζημιές σε κρίσιμες εθνικές υποδομές. Οι κεραυνοί είναι επίσης γνωστό ότι προκαλούν ζημιές σε ζωτικό εξοπλισμό, όπως υποσταθμούς και γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της σταθερότητας του δικτύου.
Οι πρώτες αναφορές υποδηλώνουν ότι το μπλακ άουτ προκλήθηκε από ένα «σπάνιο ατμοσφαιρικό φαινόμενο» λόγω μιας ξαφνικής αλλαγής της θερμοκρασίας, η οποία μπορεί να αποσταθεροποίησε το δίκτυο. Αλλά ο διαχειριστής του δικτύου, Red Eléctrica, απέρριψε αργότερα τη θεωρία. Οι περισσότερες διακοπές ρεύματος λόγω φυσικών καταστροφών είναι πιο εύκολο να εντοπιστούν. Στην πολιτεία του Τέξας των ΗΠΑ, μια σειρά από τρεις χειμερινές καταιγίδες στις αρχές του 2021 προκάλεσε το πάγωμα αιολικών πάρκων και σταθμών παραγωγής ενέργειας από φυσικό αέριο, αφήνοντας 4,5 εκατομμύρια σπίτια και επιχειρήσεις χωρίς ρεύμα, αρκετά εξ αυτών για αρκετές ημέρες. Ο κίνδυνος αυξάνεται καθώς η κλιματική κρίση αυξάνει τη συχνότητα και τη σοβαρότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων.
Η Τζαγιαμάχα δήλωσε ότι οι γεωπολιτικοί παράγοντες και οι κυβερνοεπιθέσεις είχαν τη δυνατότητα να προκαλέσουν «σημαντικές διακοπές» στο δίκτυο. Το ανθρώπινο λάθος θα μπορούσε επίσης να παίξει ρόλο. Μετά το μπλακ άουτ στην Ιβηρική, πολλοί αμφισβήτησαν το κατά πόσον κακόβουλοι κρατικοί παράγοντες είχαν στοχεύσει το δίκτυο. Ωστόσο, η Red Eléctrica έσπευσε να επμείνει ότι δεν υπήρχαν σημάδια επίθεσης και αργότερα απέκλεισε τη θεωρία.
Ωστόσο, ο κίνδυνος κυβερνοεπίθεσης στην υποδομή του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας «δεν είναι επιστημονική φαντασία», σύμφωνα με τον Ολλανδό ειδικό σε θέματα κυβερνοασφάλειας Ντέιβ Μάασλαντ.
Ο ίδιος δήλωσε στον ολλανδικό τύπο ότι «οι επιθέσεις σε πηγές ενέργειας είναι πιθανές και έχουν ήδη προκαλέσει διακοπές στο παρελθόν».
Δυσλειτουργίες δικτύου
Με απλά λόγια, μια διακοπή ρεύματος προκαλείται όταν το σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας σταματά να λειτουργεί: αυτό μπορεί να οφείλεται σε μια απροσδόκητη μηχανική βλάβη που αφορά γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, υποσταθμούς ή άλλες υποδομές δικτύου – ή σε ένα πιο σύνθετο πρόβλημα με τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος.
Μια βασική ανησυχία που προκύπτει μετά τη διακοπή ρεύματος στην Ισπανία είναι ο ρόλος που μπορεί να έπαιξε η ανανεώσιμη ενέργεια στην κατάρρευση του συστήματος. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι είναι πολύ νωρίς για να υπάρξουν ασφαλή συμπεράσματα. Αυτό που είναι γνωστό είναι ότι το ηλεκτρικό σύστημα της Ισπανίας υπέστη δύο μεγάλες απώλειες στο πλούσιο σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στο νοτιοδυτικό τμήμα της χώρας μέσα σε δευτερόλεπτα, οι οποίες μπορεί να αποσταθεροποίησαν τη σύνδεση του δικτύου μεταξύ Ισπανίας και Γαλλίας και τελικά οδήγησαν σε πλήρη απώλεια ισχύος σε όλο το σύστημα. Η αρχική αιτία παραμένει υπό διερεύνηση.
Είναι αλήθεια ότι ένα δίκτυο πλούσιο σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι πιο δύσκολο να λειτουργήσει από ένα που τροφοδοτείται από ορυκτά καύσιμα. Αυτό συμβαίνει επειδή το δίκτυο σχεδιάστηκε αρχικά με γνώμονα τους μεγάλους σταθμούς παραγωγής ενέργειας από άνθρακα, φυσικό αέριο και πυρηνικά. Αυτοί οι σταθμοί διαθέτουν περιστρεφόμενες τουρμπίνες που δημιουργούν αδράνεια στο σύστημα, η οποία βοηθά στη διατήρηση της συχνότητας του δικτύου σε περίπου 50Hz. Τα αιολικά και ηλιακά πάρκα δεν δημιουργούν αδράνεια στο δίκτυο, πράγμα που σημαίνει ότι σε περιόδους υψηλής παραγωγής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μπορεί να είναι πιο δύσκολο να διατηρηθεί σταθερή η συχνότητα εάν υπάρξει ξαφνική απώλεια ισχύος.
Μια σημαντική διακύμανση στη συχνότητα μπορεί να προκαλέσει την αυτόματη αποσύνδεση των γεννητριών, οδηγώντας σε κατάρρευση του συστήματος. Γι αυτό όπως τονίζει η Τζαγιαμάχα ότι η στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα απαιτούσε από τις εταιρείες δικτύου να επενδύσουν σε τεχνολογίες σταθεροποίησης του δικτύου.
«Το ηλεκτρικό δίκτυο υφίσταται πρωτοφανείς αλλαγές καθώς μειώνουμε την εξάρτησή μας από τα ορυκτά καύσιμα και στρεφόμαστε σε λύσεις που είναι φθηνότερες, καλύτερες και καθαρότερες. Αυτό δημιουργεί διαφορετικές προκλήσεις ανθεκτικότητας που πρέπει να διαχειριστούμε», τόνισε.
«Η ανθεκτικότητα δεν αφορά πλέον μόνο το να έχουμε αρκετά εφεδρικά μεγαβάτ που μπορεί απλώς να ενεργοποιηθούν – αλλά το σωστό μείγμα τεχνολογιών και δυνατοτήτων συστήματος για τη λειτουργία ενός δικτύου με πολύ περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας».
«Το φαινόμενο μαύρος κύκνος»
Οι ειδικοί σημειώνουν ότι σε πολλές περιπτώσεις, οι παράγοντες κινδύνου που περιγράφονται παραπάνω μπορούν να συμβούν ταυτόχρονα, πράγμα που σημαίνει ότι σχετικά συνηθισμένα ή ακίνδυνα γεγονότα μπορούν να δημιουργήσουν μια μεγάλη βλάβη οδηγώντας σε μπλατ άουτ. Αυτή η αλληλουχία γεγονότων που ονομάζεται «μαύρος κύκνος» είναι σχεδόν αδύνατη να προβλεφθεί, πράγμα που σημαίνει ότι οι φορείς εκμετάλλευσης του δικτύου βρίσκονται υπό πίεση να προετοιμαστούν για το απροσδόκητο.
Τον Αύγουστο του 2019, το Ηνωμένο Βασίλειο υπέστη τη μεγαλύτερη διακοπή ρεύματος εδώ και πάνω από μια δεκαετία, αφήνοντας σχεδόν ένα εκατομμύριο ανθρώπους στην Αγγλία και την Ουαλία χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα.
Η διακοπή ρεύματος σημειώθηκε μετά από ένα χτύπημα κεραυνού και κατάφερε να προκαλέσει διακοπή λειτουργίας δύο γεννητριών ηλεκτρικής ενέργειας, ένα «εξαιρετικά σπάνιο και απροσδόκητο συμβάν» όπως σημείωσε ο φορέας ενέργειας της Βρετανίας. Οι κεραυνοί στις ενεργειακές υποδομές είναι συχνοί, όπως και οι διακοπές λειτουργίας των σταθμών παραγωγής ενέργειας, αλλά ο αντίκτυπος μιας μεγάλης διπλής διακοπής στη σταθερότητα του δικτύου ήταν αρκετά σοβαρός ώστε να καταστήσουν αδύνατο να αποφευχθεί το μπλάκ άουτ. Κανένα μεμονωμένο στοιχείο στην περίπτωση αυτή δεν θα προκαλούσε από μόνο του μια μεγάλης κλίμακας διακοπή ρεύματος, αλλά ο συνδυασμός αποδείχθηκε καταστροφικός.
