Έλεγχος του καπνίσματος: Συναίνεση, όχι εξαναγκασμός – Εξελίξεις στο ρυθμιστικό πλαίσιο της Ευρώπης
Τόνοι έντυπων και διαδικτυακών επιστημονικών άρθρων και ερευνών έχουν καταγραφεί σχετικά με το ζήτημα αυτό, που απασχολεί μεγάλο τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού, με αφορμή τον έλεγχο του καπνίσματος και την ανάγκη να προστατευθεί καλύτερα η δημόσια και ατομική υγεία.
Αλήθεια γιατί καπνίζουμε; Τι μας προσφέρει η νικοτίνη; Χαλάρωση, απόλαυση, συνήθεια, κοινωνική συμπεριφορά, ή μήπως είναι καθαρά εθισμός;
Έρευνα του Καθ. Neal Benowitz, ειδικού σε θέματα νικοτίνης, εντόπισε διάφορα αντιληπτά από τον χρήστη οφέλη της νικοτίνης, όπως η διέγερση, η χαλάρωση, η ρύθμιση της διάθεσης, ο έλεγχος του βάρους κ.λπ., τα οποία συμβάλλουν στην ελκυστικότητά της για περίπου 1,3 δισεκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.
Το μεγάλο στοίχημα της Ευρώπης εδώ και χρόνια, είναι να μειωθεί η χρήση καπνού από τους ενήλικες σε λιγότερο από 5% έως το 2040. Και καθώς η χρήση της νικοτίνης δεν πρόκειται να εξαφανιστεί, θα πρέπει να κατανοήσουμε γιατί καπνίζει ο κόσμος και εάν μπορούμε να τους προσφέρουμε ασφαλέστερα προϊόντα καπνού, υποστηρίζουν εμφατικά οι επιστήμονες.
Το ρυθμιστικό πλαίσιο της ΕΕ και οι νέες εξελίξεις
Στο πρόσφατο διαδικτυακό σεμινάριο με τίτλο «Το εξελισσόμενο τοπίο του ρυθμιστικού πλαισίου της ΕΕ, Ευκαιρίες και Προκλήσεις» που πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή διεθνών εμπειρογνωμόνων σε θέματα πολιτικής ελέγχου του καπνίσματος, οι ειδικοί ασχολήθηκαν με τις πτυχές του ρυθμιστικού πλαισίου για τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα, τόσο από την πλευρά των ρυθμιστικών αρχών, όσο και από την πλευρά του καταναλωτή.
Το κάπνισμα σκοτώνει πρόωρα περίπου 8 εκατ. ανθρώπους ετησίως, και σχεδόν 700.000 στην ΕΕ. Το γεγονός αυτό, έχει στρέψει πολλούς καπνιστές να αλλάξουν συμπεριφορά και να επιλέξουν το άτμισμα. Για παράδειγμα στη Βρετανία, το άτμισμα έχει επιταχύνει τη μείωση του καπνίσματος. Την ίδια ώρα ωστόσο, η Γερμανία έχει υψηλότερη θνησιμότητα από καρκίνο του πνεύμονα, των χειλιών, του στόματος, του φάρυγγα από τη Σουηδία, επειδή οι Γερμανοί καπνίζουν περισσότερο αλλά χρησιμοποιούν συνολικά λιγότερη νικοτίνη, ενώ οι Σουηδοί καπνίζουν λιγότερο αλλά χρησιμοποιούν συνολικά περισσότερη νικοτίνη.
Το θέμα της μείωσης και του ελέγχου του καπνίσματος πάντως, θα πρέπει να γίνει απόλυτα οργανωμένα, συνειδητοποιημένα, με εκπαίδευση και σίγουρα όχι υπό καθεστώς ακροτήτων, καθώς οι περιοριστικές πολιτικές μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση των φαινομένων μαύρης αγοράς, στη χρήση αυτοσχέδιων προϊόντων (όπως μείγματα για άτμισμα) που μπορεί να αποδειχθούν επικίνδυνα ιδιαίτερα για νέους ανθρώπους και τελικά να οδηγήσουν τον καπνιστή, στην επιστροφή στο κάπνισμα.
Ο συντονιστής Karl Erik Lund, PhD, Ανώτερος Ερευνητής στο Νορβηγικό Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας, με εμπειρία σχεδόν 40 ετών στον έλεγχο του καπνίσματος και την έρευνα για τον καπνό σε κρατικές υπηρεσίες, μοιράστηκε τις σκέψεις του, σχετικά με τη νομιμότητα των κανονισμών για τη νικοτίνη και τόνισε ορισμένα από τα διλήμματα που αντιμετωπίζουν οι ρυθμιστικές αρχές κατά τη διαμόρφωση της σχετικής πολιτικής.
Οι ρυθμιστικές αρχές πρέπει να καθορίσουν το όριο μεταξύ μιας ηθικά δικαιολογημένης παρέμβασης και της υπερβολικής παραβίασης του δικαιώματος των χρηστών να «ζουν σύμφωνα με τις επιλογές τους» ως σωστά και αντικειμενικά ενημερωμένα άτομα. Υπάρχει η πεποίθηση ότι ο κόσμος δεν είναι ενημερωμένος και ως εκ τούτου δεν γνωρίζει τους κινδύνους.
Ο Δρ. Lund παρουσίασε τα ευρήματα μιας νορβηγικής μελέτης, η οποία εντόπισε τρεις τύπους χρηστών νικοτίνης που εμφανίζουν διακριτή συμπεριφορά όταν πρόκειται να αλλάξουν τις καπνιστικές τους συνήθειες: Αυτοί που συνεχίζουν να κάνουν χρήση παρά τη δυσφορία τους και τη γνώση των κινδύνων – οι οποίοι είναι δεκτικοί σε περιοριστικά μέτρα και είναι οι καλύτεροι υποψήφιοι για να κόψουν το κάπνισμα:
- Δυσαρμονικοί Καπνιστές: περίπου 30%
- Αμφιλεγόμενοι χρήστες, των οποίων η συμπεριφορά έχει συχνές διακυμάνσεις και είναι απρόβλεπτη (Αμφίθυμοι Καπνιστές: περίπου 20%)
- Οι χρήστες οι οποίοι, ενώ γνωρίζουν τους κινδύνους, δεν επιθυμούν να κόψουν τη συνήθειά τους και δεν θα συμμορφωθούν εύκολα με τους περιορισμούς των ρυθμιστικών αρχών (Αρμονικοί Καπνιστές: περίπου 50%)
Προσοχή στη μαύρη αγορά καπνού
Ο Damian Sweeney, ιδρυτικό μέλος της Ένωσης καταναλωτών New Nicotine Alliance Ireland (NNA Ireland) και συνεργάτης των European Tobacco Harm Reduction Advocates (ETHRA), περιέγραψε την τρέχουσα πολιτική της ΕΕ γύρω από τα ασφαλέστερα προϊόντα νικοτίνης και πώς αυτή σχετίζεται με τους καταναλωτές.
Ο κ. Sweeney τάχθηκε υπέρ ενός στόχου για απαγόρευση του καπνίσματος και όχι απαλλαγής από τον καπνό (που είναι ο στόχος της πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέμηση του καρκίνου), τονίζοντας ότι η καύση είναι η κύρια αιτία εμφάνισης καρκίνου. Μοιράστηκε προσωπικές του εμπειρίες για να καταδείξει τη σημασία των γεύσεων για τη διακοπή του καπνίσματος, την ανάγκη για ευρεία επιλογή προϊόντων νικοτίνης και την προσιτή τιμή για την ενθάρρυνση των καπνιστών να στραφούν σε ασφαλέστερες εναλλακτικές λύσεις.
Προειδοποίησε ότι οι περιοριστικές πολιτικές μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση φαινομένων μαύρης αγοράς, ενώ ζήτησε μεγαλύτερη συμμετοχή των καταναλωτών στη χάραξη πολιτικής που μπορούν να πετύχουν μέσω της ένταξης σε υπάρχουσες ενώσεις ή της δημιουργίας νέων.
Αλήθεια, γιατί καπνίζουμε; Ο ρόλος της νικοτίνης
Ο Clive Bates, Διευθυντής της Counterfactual, παρουσίασε ένα ιστορικό πλαίσιο για τον έλεγχο του καπνίσματος, σημειώνοντας ότι πολλές στρατηγικές από τη δεκαετία του 1990 είναι πλέον ξεπερασμένες. Επισήμανε τις σημαντικές συνέπειες της χρήσης καπνού στην υγεία και τόνισε ότι οι επιπτώσεις της είναι συγκρίσιμες με εκείνες της πανδημίας COVID-19. Υποστήριξε, μάλιστα, ότι οι στρατηγικές για τον έλεγχο του καπνίσματος πρέπει να αλλάξουν δίνοντας προτεραιότητα στην συναίνεση κατόπιν ενημέρωσης αντί του εξαναγκασμού.
Εστίασε στον φιλόδοξο στόχο της ΕΕ να μειώσει τη χρήση καπνού από τους ενήλικες σε λιγότερο από 5% έως το 2040 και δήλωσε ότι αυτό είναι απίθανο να επιτευχθεί χωρίς επαναξιολόγηση των υφιστάμενων στρατηγικών. Η χρήση της νικοτίνης δεν πρόκειται να εξαφανιστεί, είπε, και προσέθεσε ότι «πρέπει να κατανοήσουμε γιατί καπνίζει ο κόσμος».
Πιθανοί στόχοι ελέγχου του καπνού, όπως είπε, είναι:
- Βελτίωση της ευημερίας
- Μείωση της βλάβης (συμπεριλαμβανομένης της βλάβης που προκαλείται από τις πολιτικές)
- Μείωση του καπνίσματος
- Μείωση της χρήσης καπνού
- Μείωση της χρήσης νικοτίνης
- Εξασφάλιση νομοθεσίας κατά του καπνίσματος
- Καταστροφή της καπνοβιομηχανίας κ.λπ.
Ασφαλείς εναλλακτικές λύσεις
Ο κ. Bates παρουσίασε στοιχεία που αποδεικνύουν ότι μια σειρά προϊόντων νικοτίνης, όπως το ηλεκτρονικό τσιγάρο, τα προϊόντα θερμαινόμενου καπνού και το snus, είναι πολύ ασφαλέστερες εναλλακτικές λύσεις έναντι του καπνίσματος, λόγω της έλλειψης έκθεσης στην πίσσα. Χρησιμοποιώντας την περίπτωση της Σουηδίας ως απόδειξη της έννοιας της στρατηγικής μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα, συνέκρινε το κάπνισμα και τη χρήση νικοτίνης στη Σουηδία και τη Γερμανία.
Τόνισε τα ευρήματα που δείχνουν ότι τα χαμηλότερα ποσοστά καπνίσματος στη Σουηδία και η μεγαλύτερη χρήση snus έχουν ως αποτέλεσμα σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα, καθώς και χαμηλότερα ποσοστά άλλων καρκίνων. Η απαγόρευση του snus από την ΕΕ στερεί από εκατομμύρια καπνιστές στην Ευρώπη μια ασφαλέστερη εναλλακτική λύση, είπε, και παρουσίασε στοιχεία που δείχνουν ότι τα εναλλακτικά προϊόντα είναι πολύ λιγότερο επικίνδυνα από τα παραδοσιακά τσιγάρα.
Σε αντίθεση με την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο, σημείωσε τις θετικές τάσεις στη διακοπή του καπνίσματος που συνδέονται με την αυξημένη χρήση ατμίσματος ή θερμαινόμενων προϊόντων καπνού, ιδίως στη Νέα Ζηλανδία και την Ιαπωνία.
Καθώς αρχίζει η διαδικασία τροποποίησης των οδηγιών της ΕΕ για τα προϊόντα καπνού, πρέπει να κατανοήσουμε ότι «η χάραξη πολιτικής για το κάπνισμα και τη νικοτίνη είναι η τέχνη των ελιγμών ανάμεσα σε συμβιβασμούς και ακούσιες συνέπειες», δήλωσε ο κ. Bates.
Θα ανταποκριθεί η νέα Οδηγία στις προσδοκίες;
Η απάντηση στο κατά πόσο η νέα Οδηγία θα ανταποκριθεί στις προσδοκίες, μπορεί να διαφέρει ανάλογα με την οπτική γωνία του νομοθέτη ή του καταναλωτή, είπε ο καθηγητής Andrzej Fal, MD, PhD, MBA, FAAAAI, Πρόεδρος της Πολωνικής Εταιρείας Δημόσιας Υγείας – Διευθυντής του Ινστιτούτου Ιατρικής Επιστήμης του UKSW.
Αναφέρθηκε στη διαχρονική εξέλιξη της χρήσης καπνού και στην αργή πρόοδο που σημειώνεται στη μείωση των ποσοστών καπνίσματος στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Πολωνία. Η χρονική στιγμή της αναθεώρησης της Οδηγίας TPD, 20 χρόνια μετά την έκδοση της πρώτης Οδηγίας, είναι κατάλληλη από την άποψη της δημόσιας υγείας, καθώς μπορούμε να παρατηρήσουμε τα αποτελέσματα των πολιτικών και τις συστημικές αλλαγές, είπε. Ο Καθηγητής, που έχει προτείνει διάφορα ρυθμιστικά μέτρα στο πολωνικό κοινοβούλιο -μεταξύ των οποίων, την αύξηση των ειδικών φόρων κατανάλωσης στα προϊόντα καπνού και την αδειοδότηση των σημείων πώλησης- υποστηρίζει ότι οι αλλαγές αυτές είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση του αυξανόμενου αριθμού καπνιστών και την ευθυγράμμιση με τους στόχους της δημόσιας υγείας.
Προκειμένου να βελτιωθούν οι δυνατότητες ελέγχου και καταπολέμησης του εθισμού, ο καθηγητής υποστήριξε ότι η νέα Οδηγία TPD θα πρέπει, μεταξύ άλλων να συμπεριλάβει τα εξής σημεία:
- Τα κράτη μέλη πρέπει να μειώσουν σημαντικά την οικονομική διαθεσιμότητα των τσιγάρων.
- Τα κράτη μέλη πρέπει να διεξάγουν μελέτες σχετικά με τον βαθμό βλάβης κάθε προϊόντος που καλύπτεται από την οδηγία, καθώς και κάθε νέου προϊόντος της ομάδας αυτής που εισάγεται στην αγορά. Εν τω μεταξύ, θα πρέπει να αξιοποιήσουν την εμπειρία των χωρών που είναι περισσότερο πετυχημένα στην καταπολέμηση του καπνίσματος (όπως το μοντέλο της Σουηδίας).
- Τα κράτη µέλη πρέπει να χρησιμοποιήσουν τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης και άλλα φορολογικά µέσα για να περιορίσουν την οικονοµική διαθεσιµότητα των προϊόντων που καλύπτονται από την οδηγία. Ίσως αξίζει να εξεταστεί το ενδεχόμενο θέσπισης μιας ελάχιστης τιμής σε σχέση με τον μέσο μισθό.
- Τα κράτη μέλη πρέπει να εισαγάγουν ένα ενιαίο, περιορισμένο, βασισμένο σε άδειες δίκτυο πωλήσεων για τα προϊόντα που καλύπτονται από την οδηγία.
Σχολιάζοντας τα στοιχεία που ανέφερε ο Δρ. Lund, δηλαδή ότι περίπου το 30% των καπνιστών είναι πρόθυμοι να κόψουν το τσιγάρο, ο Καθηγητής Fal επισήμανε την ανάγκη τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν τα διδάγματα από τις επιτυχημένες πολιτικές των Βόρειων χωρών μεταξύ άλλων. Καταλήγοντας, υποστήριξε πως ο συνδυασμός πολλαπλών εργαλείων και στρατηγικών, συμπεριλαμβανομένων των ειδικών φόρων κατανάλωσης, θα μπορούσε να οδηγήσει σε καλύτερα αποτελέσματα όσον αφορά στη διακοπή του καπνίσματος και άρα, στη σταδιακή μείωση της βλάβης με στόχο την προστασία της ατομικής και δημόσιας υγείας.
