Γιώργος Παπακωνσταντίνου: Ευκαιρία για το ευρώ, να αντικαταστήσει το δολάριο

Υπήρξε υπουργός οικονομικών της κυβέρνησης Γιώργου Παπανδρέου και βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα της τελευταίας μεγάλης οικονομικής κρίσης στη χώρα μας. Σήμερα, μακριά από την πολιτική, είναι καθηγητής διεθνούς οικονομίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας.

Με το CNN Greece, συναντήσαμε τον κ. Παπακωνσταντίνου στο 10o διεθνές φόρουμ των Δελφών, και μιλήσαμε μαζί του για την τρέχουσα κατάσταση στη διεθνή οικονομία, για τους δασμούς του Ντόναλντ Τραμπ, την Ευρώπη και τα αποτελέσματα του πολέμου στην Ουκρανία.

Κύριε Παπακωνσταντίνου, βλέπουμε τα τελευταία γεγονότα, το τι συμβαίνει στις ΗΠΑ, το πώς αντιδρά η Ευρώπη, ποια είναι άποψη Τραμπ για το Ουκρανικό. Ευρώπη και η ΗΠΑ είναι ακόμα σύμμαχοί τελικά; Ή έχουμε μπει σε μια τροχιά σύγκρουσης;

Νομίζω πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί πριν αποφασίσουμε ότι έχουμε πλήρως διαρρήξει τις σχέσεις μας. Πρέπει να δούμε πώς θα κινηθούν οι ΗΠΑ το επόμενο χρονικό διάστημα. Είναι προφανές ότι αυτή τη στιγμή είμαστε σε μια τροχιά σύγκρουσης και απόκλισης. Οι ΗΠΑ έχουν αποφασίσει ότι το διεθνές σύστημα όπως λειτουργεί αυτή τη στιγμή δεν τις βολεύει πλέον. Έχουν αποφασίσει ότι σε θέματα από το διεθνές εμπόριο μέχρι τις χρηματοπιστωτικές ροές και το ρόλο των νομισμάτων αλλά και σε θέματα κλίματος, προτιμούν μια πολιτική που προτάσσει το στενά εννοούμενο αμερικανικό συμφέρον απέναντι στο κοινό συμφέρον.

Άρα διαφωνούν με την ίδια τη λογική που λέει ότι οι κοινοί κανόνες, στους οποίους συμφωνούμε όλοι και τους οποίους όλοι προασπίζουμε, λειτουργούν θετικά για όλους. Αυτή η λογική πάνω στην οποία έχει βασιστεί όλο το μεταπολεμικό σύστημα σήμερα αμφισβητείται από τις ΗΠΑ. Άρα η Ευρώπη είναι υποχρεωμένη να κάνει τις δικές της επιλογές. Οι δικές της επιλογές ξεκινούν προφανώς απ’ τα θέματα άμυνας. Εδώ και καιρό ήταν αναγκαίο η Ευρωπαϊκή Ένωση να επενδύει περισσότερο στην ίδια της την άμυνα και να μην εξαρτάται τόσο από τους ΗΠΑ.

Η Ευρώπη είχε τρεις εξαρτήσεις. Είχε εξάρτηση από τη Ρωσία για ενέργεια κάτι που τέλειωσε. Είχε εξάρτηση από την Κίνα για προϊόντα. Αυτό έχει τα προβλήματά του και εξάρτηση από τις ΗΠΑ για την άμυνά της. Αυτή η εξάρτηση την οποία θεωρούσαμε την πιο σίγουρη από τις τρεις έχει μπει σε αμφισβήτηση. Άρα είμαστε υποχρεωμένοι και να δαπανήσουμε περισσότερα για άμυνα και να δημιουργήσουμε μια ευρωπαϊκή αγορά άμυνας που δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή. Η άμυνα όμως είναι μόνο ένα από τα ζητήματα αυτά. Ας πάρουμε το διεθνές εμπόριο. Στο διεθνές εμπόριο πρέπει να βρούμε μια μέση οδό ανάμεσα στη Δύση και στη Κίνα. Δεν θα μπούμε απαραίτητα στον ανηλεή εμπορικό πόλεμο που έχουν μεταξύ τους, αλλά πρέπει να είμαστε έτοιμοι να απαντήσουμε και εμείς με δασμούς, αλλά πιο προσεκτικά και όχι απαραίτητα οριζόντια και να χρησιμοποιήσουμε ακόμα και πιο δυναμικά εργαλεία που, εάν συνεχιστεί η επιθετική πολιτική της νέας κυβέρνησης των ΗΠΑ απέναντι στην Ευρώπη. Να περιορίζουν την λειτουργία αμερικανικών τεχνολογικών κολοσσών ή αμερικανικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.

Είπατε στην ομιλία σας ότι η παρούσα οικονομική αναστάτωση ανοίγει μια ευκαιρία για την αντικατάσταση της κυριαρχίας του δολαρίου. Θεωρείτε όντος ότι θα μπορούσε να είναι εφικτό; Δεν φοβάστε ότι αυτό θα δημιουργήσει μεγαλύτερες εντάσεις και μεγαλύτερη επιθετικότητα από την πλευρά των ΗΠΑ;

Μέχρι πριν από μερικούς μήνες αυτή η συζήτηση θα ήταν εντελώς εκτός τόπου και χρόνου. Όμως, εάν οι ΗΠΑ θεωρούν ότι τα μεγάλα εμπορικά ελλείματα πρέπει να μηδενιστούν αυτό έχει αυτόματα επίπτωση στις χρηματοπιστωτικές ροές. Δηλαδή μεγάλο εμπορικό έλλειμα από τις ΗΠΑ σημαίνει μεγάλη ροή επενδύσεων προς τις ΗΠΑ και άρα αγορές δολαρίου. Εάν λοιπόν, η εμπορική σχέση των ΗΠΑ με άλλες χώρες, τίθεται υπό αμφισβήτηση, αυτό σημαίνει ότι το δολάριο παύει να είναι το σίγουρο αποκούμπι όπως ήταν μέχρι τώρα. Το δολάριο παύει να είναι η άγκυρα του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος. Δεν είμαστε ακόμα εκεί, έχουμε δρόμο.

Μπείτε στη θέση ενός επενδυτή ο οποίος μετά, ακόμα και σε μια κρίση που αφορούσε οι ΗΠΑ, πάλι πήγαινε στο δολάριο. Γιατί στη διεθνή κρίση που είχαμε το 2007 με 2009, στο τέλος της, πάλι επέστρεψαν όλοι στο δολάριο. Σήμερα, εάν οι ΗΠΑ εργαλειοποιούν το δολάριο στη σχέση με τις άλλες χώρες και κάνουν τόσο επιθετική πολιτική στους δασμούς, γιατί κάποιος να έχει εμπιστοσύνη στο δολάριο; Γιατί να πιστεύει ότι για παράδειγμα οι ΗΠΑ δεν θα κατάσχουν ή θα αλλάξουν τους όρους του παιχνιδιού σε ομόλογα δολαρίου τα οποία εκδίδει η Αμερικανική Κυβέρνηση εγκλωβίζοντας ξένους επενδυτές που είναι στο δολάριο. Και ήδη αυτό το βλέπουμε. Βλέπουμε μια διαφοροποίηση συμπεριφοράς από πολλούς διεθνούς επενδυτές.

Όταν φύγουμε από το δολάριο, είναι προφανές ότι δεν θα πάνε στο κινεζικό νόμισμα. Άρα τι απομένει; Απομένει το ευρώ, η στερλίνα και το γεν. Το ευρώ είναι δεύτερο, μακράν από τους άλλους και βέβαια πολύ πίσω από το δολάριο, σε όλους τους διαφορετικούς τρόπους μέτρησης της δύναμής του στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Είναι λοιπόν μια ευκαιρία για το ευρώ να αποκτήσει μεγαλύτερη ισχύ και αυτή η ισχύς, όπως η ισχύς στο δολαρίου ήταν πίσω από τη δύναμη των ΗΠΑ, είναι και η δύναμη της Ευρώπης για το πώς λειτουργεί και το πώς παίζει παιχνίδι με τις άλλες δυνάμεις.

Αυτό σημαίνει όμως ότι η Ευρώπη θα πρέπει να παράγει και ανταγωνιστικά προϊόντα. Θεωρείτε ότι έχει αυτή τη δυνατότητα ή έχουμε χάσει το τρένο προς το παρόν;

Καταρχάς πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα, το οποίο σημαίνει ότι παράγουν και εξάγουν ανταγωνιστικά προϊόντα. Η Ευρώπη μπορεί να είναι πίσω, για παράδειγμα, σε νέες τεχνολογίες, έχει όμως μια πολύ σημαντική θέση σε θέματα που αφορούν για παράδειγμα τη φαρμακευτική βιομηχανία, όλη την αγορά γύρω από το κλίμα και από τις νέες τεχνολογίες που έχουν να κάνουν με αυτό.

Προφανώς χρειάζεται να είμαστε πιο ανταγωνιστικοί, αυτή είναι και λογική της έκθεσης Ντράγκι, της έκθεσης Λέτα, να ενοποιήσουμε την αγορά. Άλλα για την ανταγωνιστικότητα χρειάζεται επίσης και ένα νόμισμα το οποίο να είναι ελκυστικό σε όλο τον κόσμο. Για να είναι ελκυστικό το ευρώ, δεν αρκούν η φυγόκεντρες δυνάμεις απέναντι στο δολάριο, πρέπει και εμείς να κάνουμε μια σειρά από πολιτικές που θα το ενισχύσουν.

Ποιες είναι αυτές οι πολιτικές;

Είναι να ενοποιήσουμε τις κεφαλαιουχικές αγοράς της Ευρώπης. Κάτι το οποίο κουβεντιάζουμε εδώ και πάρα πολύ καιρό και εγώ μα δεν έχει γίνει. Να επενδύσουμε δηλαδή περισσότερο. Να εκδώσουμε ομόλογα σε ευρώ κεντρικά. Κάτι το οποίο ξεκινήσαμε στην κρίση της πανδημίας αλλά αυτό έγινε άπαξ. Τώρα θα το κάνουμε και με την άμυνα. Και με τον τρόπο αυτό να καταστήσουμε το ευρώ ως ένα ανταγωνιστικό νόμισμα δίπλα στο δολάριο. Δεν θα το αντικαταστήσει αλλά θα είναι πολύ πιο ανταγωνιστικό.

Και μια τελευταία ερώτηση για δύο θέματα, τα οποία συνδέονται. Πολεμική οικονομία σε αντίθεση με την κλιματική οικονομία. Τα προηγούμενα χρόνια μιλούσαμε για το περίφημο green deal ένα σχέδιο της Ευρώπης ύψους 500 δισεκατομμυρίων ευρώ. Δεν μιλάει κανένας πια τώρα γι’ αυτό. Έχουμε στραφεί σε αυτό που λέμε πολεμική οικονομία και επενδύσεις στην άμυνα. Και το δεύτερο θέμα είναι η σχέση με τη Ρωσία. Εσείς βλέπετε να το ξανασκέφτεται, ίσως η Ευρώπη, στο να ανοίξει ξανά το διάλογο με τη Ρωσία;

Καταρχάς ως προς το πρώτο από τα δύο ζητήματα δεν θα συμφωνήσω, με την έννοια ότι βεβαίως υπάρχει ανάγκη και μιλάμε για πολεμική βιομηχανία και αυτό μπορεί να σημαίνει ότι πρέπει να ξαναδούμε κάποιους από τους στόχους που βάζουμε για την πράσινη μετάβαση, αλλά δεν εγκαταλείπουμε την πράσινη μετάβαση ως στόχο, ούτε τα εργαλεία για αυτήν. Ας μην ξεχνάμε ότι για να πετύχει η πράσινη μετάβαση δεν αρκούν μόνο οι δημόσιοι πόροι χρειάζεται και ο ιδιωτικός τομέας ο οποίος επενδύει μαζικά στις νέες τεχνολογίες.

Αναφορικά με τη Ρωσία δεν βλέπω κατά κανέναν τρόπο αλλαγή ούτε στην πράξη ούτε ως ευκταίο μια αλλαγή της τάσης απέναντι στη Ρωσία. Η Ρωσία ήταν και είναιαυτός ο οποίος ξεκίνησε το πόλεμο στην Ουκρανία. Ένας τερματισμός του πολέμου με όρους που θα επιβεβαιώνουν την ρωσική επιθετικότητα ενέχει ευρύτερους κινδύνους για την Ευρώπη τα επόμενα χρόνια. Συνεπώς, εμείς δεν μπορούμε να συνταχθούμε με τους ΗΠΑ για μία συνθήκη ειρήνευσης άνευ όρων η οποία θα επιβεβαιώνει την επιθετική πολιτική της Ρωσίας. Αν κάποια στιγμή η Ρωσία αλλάξει τελείως τότε μπορούμε να δούμε μια σειρά από πράγματα. Αυτή τη στιγμή νομίζω πως είναι μονόδρομος να συνεχίσουμε να είμαστε δίπλα στην Ουκρανία. Βεβαίως να πιέσουμε για μια λήξη του πολέμου αλλά με όρους που αναγνωρίζουν την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας.

Και πως θα ξεπεραστεί η διχογνωμία που εντοπίζεται τώρα σε σχέση με τη θέση των ΗΠΑ;

Νομίζω ότι η θέση των ΗΠΑ αντανακλά περισσότερο τον προσωπικό θαυμασμό που έχει ο πρόεδρος Τραμπ απέναντι στον Πούτιν παρά μια θέση της συνολικής αμερικανικής πολιτικής σκηνής. Θα δούμε τι είδους συμφωνία θα γίνει. Οι πόλεμοι αυτοί τελειώνουν με κάποιου είδους συμφωνία. Στην συμφωνία αυτή και οι δύο πλευρές βάζουν νερό στο κρασί τους. Αυτό είναι προφανές. Το θέμα είναι πού θα βρεις τη σωστή τομή έτσι ώστε να μη δημιουργήσεις τετελεσμένα τα οποία για μας, ως Ευρώπη, δημιουργούν προβλήματα σε δύο, τρία, πέντε χρόνια.