Το διάγγελμα Παπανδρέου στο Καστελόριζο, η αρχή των μνημονίων και η τραγωδία της Marfin

Το διάγγελμα του τότε πρωθυπουργού δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία. Από το τέλος του προηγούμενου έτους ο φόβος για την χρεοκοπία της χώρας ήταν ορατός, παρά τις διαβεβαιώσεις των ελληνικών κυβερνήσεων μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης το 2008 ότι κάτι τέτοιο δεν είναι πιθανό.

Η Ευρώπη παρακολουθούσε μουδιασμένη τις εξελίξεις καθώς μια ελληνική χρεοκοπία ήταν ενδεχόμενο να δημιουργήσει συνθήκες ντόμινο για τις επίσης «ασθενείς» Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία και Ιταλία. Το κρίσιμο ερώτημα ήταν αν θα συμμετάσχει στο «πρόγραμμα στήριξης», όπως ονομάστηκε το μνημόνιο και το ΔΝΤ και ως τεχνικός σύμβουλος, αλλά και ως δανειστής. Ο Γιώργος Παπανδρέου δήλωνε ότι γίνεται προσπάθεια να αποφευχθεί πάση θυσία η χρηματοδότηση από το ΔΝΤ. Κάτι τέτοιο όμως διαψεύστηκε από τον διοικητή του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος- Καν που είχε υποστηρίξει πως οι συζητήσεις για τους όρους της συμφωνίας ένταξης της Ελλάδας στο ΔΝΤ γίνονταν ήδη επί μήνες κρυφά με τον Έλληνα πρωθυπουργό.

Η σοκαριστική αποκάλυψη του ελλείμματος

Η πορεία προς το διάγγελμα Παπανδρέου ξεκίνησε ουσιαστικά στις 20 Οκτωβρίου 2009, με την ανακοίνωση του υπουργού οικονομίας Γιώργου Παπακωνσταντίνου στο ECOFIN ότι το έλλειμμα για το 2009 θα εκτιναχτεί στο 12,5% από 6% που το υπολόγιζε η προηγούμενη κυβέρνηση. Δύο μέρες μετά, ο οίκος αξιολόγησης Fitch υποβάθμισε την Ελλάδα από Α σε Α-. Τον Δεκέμβριο ακολούθησε νέα υποβάθμιση από τους οίκους Fitch και Standard and Poor, ενώ το spread του 10ετούς ομολόγου ανήλθε σε υψηλό 10ετίας. Στις 28 Ιανουαρίου 2010 το spread των 10ετών ομολόγων έφτασε τις 405 μονάδες και στη συνέχεια ακολούθησε ξέφρενη πορεία ξεπερνώντας κάποια στιγμή και τις 1000 μονάδες στη διάρκεια του 2010.

Τα οικονομικά μέτρα πριν από το μνημόνιο

Τα πρώτα οικονομικά μέτρα από την κυβέρνηση Παπανδρέου ήρθαν στις 9 Φεβρουαρίου 2010, αφορούσαν τον δημόσιο τομέα και περιλάμβαναν πάγωμα μισθών, περικοπές επιδομάτων 10%, περικοπές υπερωριών και οδοιπορικών.

Νέα εξαγγελία μέτρων ήρθε στις 3 Μαρτίου του 2010 και αυτή τη φορά απευθυνόταν στο σύνολο του πληθυσμού. Τα οικονομικά μέτρα που λήφθηκαν ήταν:

Μείωση 30% στα δώρα Χριστουγέννων, Πάσχα και αδείας.

Μείωση 12% σε όλα τα επιδόματα του Δημοσίου.

Μείωση 7% στις αποδοχές υπαλλήλων ΔΕΚΟ, ΟΤΑ, ΝΠΙΔ.

Αύξηση των συντελεστών ΦΠΑ από 4,5 στο 5%, από 9 στο 10%, από 19 στο 21%.

Αύξηση 15% στον φόρο της βενζίνης.

Επιβολή επιπλέον 10% έως 30% στους (ήδη υπάρχοντες) φόρους εισαγωγής επί της αξίας των περισσότερων εισαγόμενων.

Επαναφορά τεκμηρίων διαβίωσης σε όλα ανεξαιρέτως τα αυτοκίνητα, που είχαν καταργηθεί τον Σεπτέμβριο του 2003.

Επέκταση των τεκμηρίων διαβίωσης σε όλα ανεξαιρέτως τα ακίνητα.

Το διάγγελμα Παπανδρέου

Η κοινή γνώμη παρακολουθούσε σοκαρισμένη και ανασφαλής για τα όσα – άγνωστα ακόμα- θα ερχόταν. Ο πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου αποφάσισε τελικά να αναγγείλει ουσιαστικά την είσοδο στο πρώτο μνημόνιο από το Καστελόριζο, με έναν συμβολισμό, που ήταν μάλλον άστοχος σε σχέση με το περιεχόμενο του διαγγέλματος.

Ο Γιώργος Παπανδρέου είπε τότε τα εξής:

«Χθες, ανακοινώθηκαν τα στοιχεία για το πραγματικό μέγεθος του ελλείμματος του 2009. Θύμισαν σε όλους μας τα ακατανόητα λάθη, τις παραλείψεις, τις εγκληματικές επιλογές και την καταιγίδα των προβλημάτων που μας κληροδότησε η προηγούμενη κυβέρνηση. Όλοι μας κληρονομήσαμε – η σημερινή Κυβέρνηση και Ελληνικός λαός – ένα σκάφος έτοιμο να βυθιστεί. Μια χώρα χωρίς κύρος και αξιοπιστία, που είχε χάσει το σεβασμό ακόμα και των φίλων και των εταίρων της. Μια οικονομία εκτεθειμένη στο έλεος της αμφισβήτησης και των ορέξεων της κερδοσκοπίας.

Από την πρώτη μέρα σηκώσαμε τα μανίκια και με σκληρή δουλειά βαλθήκαμε να ανατρέψουμε αυτό το αρνητικό κλίμα. Καταστρώσαμε σχέδιο, πήραμε δύσκολα μέτρα, που πολλές φορές πόνεσαν, αλλά ανακτήσαμε την αξιοπιστία μας. Δημιουργήσαμε νέες συμμαχίες.

Μετά από έναν πραγματικό μαραθώνιο, διεκδικήσαμε και καταφέραμε να οδηγηθούμε σε μια ισχυρή απόφαση της Ε.Ε. για την στήριξη της χώρας μας, με ένα πρωτόγνωρο, για την ιστορία και τα δεδομένα της Ε.Ε., μηχανισμό. Και εμείς και οι εταίροι μας στην Ε.Ε., ελπίζαμε ότι αυτή η απόφαση θα αρκούσε για να ηρεμήσει και να συνετίσει τις αγορές, ώστε να μπορέσουμε να συνεχίσουμε τη χρηματοδότηση της χώρας μας με χαμηλότερα επιτόκια. Να υπάρξει, δηλαδή, η απαραίτητη νηνεμία, ώστε να αφιερωθούμε στο έργο μας, στις μεγάλες αλλαγές που χρειάζεται η χώρα, για να κάνουμε την οικονομία μας βιώσιμη, ανταγωνιστική. Να σταθεί η Ελλάδα στα πόδια της, δυνατή, για να αισθανθούν όλοι οι Έλληνες περήφανοι.

Οι αγορές δεν ανταποκρίθηκαν. Είτε γιατί δεν πίστεψαν στη βούληση της Ε.Ε., είτε γιατί κάποιοι αποφάσισαν να συνεχίσουν την κερδοσκοπία.

Και σήμερα, η κατάσταση στις αγορές απειλεί να αποδημήσει, όχι μόνο τις θυσίες του Ελληνικού λαού, αλλά και την ομαλή πορεία της οικονομίας. Και κινδυνεύει να χαθεί η προσπάθεια που καταβάλλουν οι Έλληνες από τα ακόμη μεγαλύτερα επιτόκια δανεισμού και ακόμη χειρότερα από την δυσκολία δανεισμού. Δεν θα το επιτρέψουμε. Ήρθε η στιγμή, το χρόνο που δεν μας δίνουν οι αγορές, αυτόν τον χρόνο να μας τον δώσει η απόφαση που πήραμε όλοι μαζί οι ηγέτες των χωρών της Ευρώπης για να στηριχθεί η Ελλάδα.

Είναι ανάγκη, ανάγκη εθνική και επιτακτική, να ζητήσουμε επισήμως από τους εταίρους μας την ενεργοποίηση του μηχανισμού στήριξης, που από κοινού δημιουργήσαμε στην Ε.Ε. Έχω ήδη δώσει εντολή στον Υπουργό Οικονομικών να κάνει τις απαραίτητες ενέργειες. Και οι εταίροι μας θα συνδράμουν άμεσα και αποφασιστικά, ώστε να παράσχουν στην Ελλάδα το απάνεμο λιμάνι που θα μας επιτρέψει να ξαναχτίσουμε το σκάφος μας με γερά και αξιόπιστα υλικά. Αλλά και να στείλουν και ένα ισχυρό μήνυμα στις αγορές, ότι η Ε.Ε. δεν παίζει και προστατεύει το κοινό μας συμφέρον και το κοινό μας νόμισμα.

Βρισκόμαστε σε μια δύσκολη πορεία, μια νέα Οδύσσεια για τον Ελληνισμό. Όμως, πλέον, ξέρουμε το δρόμο για την Ιθάκη και έχουμε χαρτογραφήσει τα νερά. Μπροστά μας έχουμε ένα ταξίδι με απαιτήσεις από όλους μας, αλλά με μια νέα συλλογική συνείδηση και κοινή προσπάθεια θα φθάσουμε εκεί ασφαλείς, πιο σίγουροι, πιο δίκαιοι, πιο περήφανοι.

Ο τελικός μας στόχος, ο τελικός μας προορισμός είναι να απελευθερώσουμε την Ελλάδα από επιτηρήσεις και κηδεμονίες. Να απελευθερώσουμε τις δυνάμεις του Ελληνισμού, τον κάθε Έλληνα και Ελληνίδα από αντιλήψεις, πρακτικές και συστήματα που τον εμποδίζουν παντού, εδώ και δεκαετίες. Να δώσουμε οξυγόνο εκεί που υπάρχει ασφυξία, δικαιοσύνη και κανόνες εκεί που υπάρχει αδικία, διαφάνεια εκεί που υπάρχει σκοτάδι, σιγουριά εκεί που υπάρχει ανασφάλεια, και ανάπτυξη για όλους.

Η έμπνευση, η πίστη μας είναι ετούτος εδώ ο τόπος, από το Καστελόριζο, μέχρι την Κέρκυρα, από την Κρήτη μέχρι τον Έβρο, είναι αυτός ο υπέροχος λαός, είναι οι νέοι μας με τις δυνατότητες και τα οράματά τους. Είμαι απόλυτα βέβαιος ότι, θα τα καταφέρουμε. Αρκεί εμείς οι Έλληνες να πιστέψουμε στις δυνατότητές μας, στις αξίες μας, στον ίδιο μας εαυτό».

Το τρίτο και σκληρότερο πακέτο οικονομικών μέτρων

Ο μηχανισμός στήριξης που ανακοινώθηκε επέβαλε στην Ελλάδα λήψη νέων και σκληρότερων μέτρων, τα οποία ανακοινώθηκαν από τον πρωθυπουργό την Κυριακή 2 Μαΐου και προέβλεπαν:

Αντικατάσταση του 13ου και 14ου μισθού των δημοσίων υπαλλήλων με επίδομα 500 Ευρώ σε όλους όσους έχουν αποδοχές μέχρι 3.000 Ευρώ και πλήρης κατάργησή των δύο μισθών για μεγαλύτερες αποδοχές.

Αντικατάσταση 13ης και 14ης σύνταξης με επίδομα 800 Ευρώ για συντάξεις ως 2500 Ευρώ και για συνταξιούχους άνω των 60 ετών.

Κατάργηση 13ης και 14ης σύνταξης για συνταξιούχους κάτω των 60 ετών.

Περαιτέρω περικοπή επιδομάτων 8% στα επιδόματα των δημοσίων υπαλλήλων και 3% στους υπαλλήλους των ΔΕΚΟ όπου δεν υπάρχουν επιδόματα.

Αύξηση του συντελεστή ΦΠΑ από 21% σε 23% και από 10% σε 11%.

Αύξηση στον ειδικό φόρο κατανάλωσης σε καύσιμα, τσιγάρα και ποτά κατά 10%.

Αύξηση στις αντικειμενικές τιμές ακινήτων.

Πρόσθεση ενός επιπλέον 10% στους φόρους εισαγωγής επί της αξίας των περισσότερων εισαγόμενων αυτοκινήτων.

Επίσης, το νομοσχέδιο προέβλεπε αλλαγές στα εργασιακά με αύξηση του ορίου απολύσεων και μείωση του κατώτατου μισθού. Επιπλέον, στο ασφαλιστικό προέβλεπε αύξηση στα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης των γυναικών στον δημόσιο τομέα στα 65 χρόνια έως το τέλος του 2013 με έναρξη το 2011.

Οι αντιδράσεις και η κοινωνική αναταραχή

Οι έντονες αντιδράσεις και η κοινωνική αναταραχή ήταν αναμενόμενες, καθώς τα μέτρα ήταν πρωτοφανή και έπλητταν το σύνολο των πολιτών. Ηδη από τον Μάρτιο του 2010 οι απεργίες από τη ΓΣΕΕ και την ΑΔΕΔΥ ήταν συνεχείς, οι συγκεντρώσεις όλο και πιο μαζικές, που συχνά οδηγούσαν σε – μικρής κλίμακας μέχρι εκείνη τη στιγμή- επεισόδια.

Οι κοινωνικές αντιδράσεις γινόταν όλο και πιο έντονες. Πανελλαδικές απεργίες προκηρύχθηκαν για τις 20 Απριλίου, για την Πρωτομαγιά, ενώ για τις 5 Μαΐου ανακοινώθηκε μεγάλη πανελλαδική απεργία στην οποία δήλωσαν συμμετοχή το σύνολο των οργανώσεων.

Η μεγάλη απεργία της 5ης Μαΐου – Ο εμπρησμός της Marfin

Η πορεία της Αθήνας ήταν μία από τις μεγαλύτερες που έχει καταγραφεί στην Ελλάδα στην πρόσφατη ιστορία της, με τον αριθμό των διαδηλωτών να εκτιμάται σε εκατοντάδες χιλιάδες. Ανάλογης συμμετοχής ήταν οι συγκεντρώσεις σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, ενώ στο περιθώριο τους σημειώθηκαν εντάσεις και μικροεπεισόδια μεταξύ αστυνομία και διαδηλωτών.

Και ενώ, παρά τις μικροεντάσεις όλα έδειχναν ότι η ημέρα θα καταγραφεί ως μία από τις μαζικότερες διαδηλώσεις της μεταπολίτευσης, μια τραγωδία ήρθε να σημαδέψει ανεξίτηλα την μέρα

Η συγκέντρωση σημαδεύτηκε από τη δολοφονία τριών εργαζομένων, της Παρασκευής Ζούλια, 35 ετών, της Αγγελικής Παπαθανασοπούλου (εγκύου στον 4ο μήνα), 32 ετών, και του Επαμεινώνδα Τσακάλη, 36 ετών. Οι τρεις αυτοί εργαζόμενοι βρήκαν τραγικό θάνατο, όταν τρία άτομα έσπασαν το τζάμι της εισόδου, πέταξαν μέσα μία μολότωφ και αμέσως μετά ένα μπουκάλι με βενζίνη μέσα στο κτίριο της τράπεζας Marfin Bank στην οδό Σταδίου, όπου εργάζονταν, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει πυρκαγιά. Όπως διαπιστώθηκε, και οι τρεις δεν κατάφεραν να βγουν έξω εγκαίρως και πέθαναν από ασφυξία που προκλήθηκε από τις αναθυμιάσεις και τον πυκνό καπνό που είχε τυλίξει όλο το κτίριο. Το γεγονός έγινε πρώτο θέμα στα ξένα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Η τραγωδία της Marfin πάγωσε τους πάντες και παραμένει ακόμα μια ανοιχτή πληγή καθώς οι υπεύθυνοι για τη δολοφονία των τριών εργαζομένων δεν συνελήφθησαν ποτέ. Παράλληλα η δοκιμασία για τους πολίτες από τα συνεχή οικονομικά μέτρα ήταν μεγάλη. Η κυβέρνηση Παπανδρέου δεν άντεξε για μεγάλο χρονικό διάστημα, καθώς μερικούς μήνες μετά παρέδωσε στην κυβέρνηση Παπαδήμου.

Εν συνεχεία, μετά τις διπλές εκλογές του 2012 η κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου έφερε το δεύτερο μνημόνιο ενώ το τρίτο μνημόνιο ήρθε από την πρώτη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ

Το διάγγελμα Παπανδρέου θα μείνει στην ιστορία ως η αρχή μιας μεγάλης περιπέτειας από την οποίαν ακόμα προσπαθεί να συνέλθει η χώρα. Μια στιγμή ιστορική βέβαια, αλλά καθόλου τιμητική για το πολιτικό προσωπικό της χώρας.