Η ανακύκλωση φωτοβολταϊκών πλαισίων στην Ελλάδα και ο ρόλος της ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ Α.Ε.
Ωστόσο, η ραγδαία αυξανόμενη χρήση φωτοβολταϊκών πλαισίων για την επέκταση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας οδηγεί επιτακτικά στην εφαρμογή των κανόνων ορθής διαχείρισης και ανακύκλωσής τους όταν αυτά απορρίπτονται ως άχρηστα, πριν δημιουργηθούν ανεξέλεγκτοι όγκοι αποβλήτων στο περιβάλλον και κατάσταση μη διαχειρίσιμη.
Ο Διεθνής Οργανισμός Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΙRENA) προειδοποιεί ότι «Μέχρι το 2050 θα έχουμε βουνά ολόκληρα από φωτοβολταϊκά που έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής τους, αν δεν ξεκινήσουμε άμεσα να στήνουμε ολοκληρωμένες αλυσίδες ανακύκλωσης». Οι ευρωπαϊκές χώρες φαίνεται να προνοούν ως προς το θέμα αυτό. Για παράδειγμα, η Γαλλία εγκαινίασε πρόσφατα μια βιομηχανική μονάδα για την ανακύκλωση των ηλιακών πάνελ, η οποία σχεδιάζει να εκμεταλλεύεται το 99% των υλικών των παλιών φωτοβολταϊκών.
Στην Ελλάδα, το τελευταίο διάστημα κάποιες μονάδες ανακύκλωσης αποβλήτων ηλεκτρικού ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) αναπτύσσουν βιομηχανικό εξοπλισμό και δραστηριότητα στον τομέα της ανακύκλωσης Φ/Β πλαισίων και αυτό είναι σημαντικό για τη χώρα και την ανακύκλωση.
Η αναγκαιότητα και οι προοπτικές για την Ελλάδα
Λόγω της ηλιοφάνειάς της, η Ελλάδα έχει ένα μεγάλο αριθμό εγκατεστημένων Φ/Β πλαισίων ήδη από το 2000, αναπτυσσόμενα σταδιακά στην επικράτεια και με μεγάλη συχνότητα τα τελευταία έτη. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του παγκόσμιου think tank για θέματα ενέργειας Ember, η χώρα μας κατατάσσεται δεύτερη παγκοσμίως στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέσω Φ/Β.
Ακόμα δε και αν η διάρκεια ζωής ενός Φ/Β είναι 20 χρόνια ή και πλέον, πολλά από αυτά λόγω φθοράς ή αντικατάστασης έχουν καταστεί ήδη άχρηστα και χρήζουν ορθής διαχείρισης, συλλογής, απορρύπανσης, ανάκτησης και ανακύκλωσης.
Σύμφωνα με το Αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, στο διάστημα 2014-2023 διατέθηκαν στην ελληνική αγορά 240.000 τόνοι Φ/Β πλαισίων, εκ των οποίων οι 225.000 τόνοι στην τελευταία τριετία (2020-2023). Οι ενεργειακοί στόχοι για το 2030 προβλέπουν 300.000-400.000 τόνους. Οφείλουμε συνεπώς να διασφαλίσουμε την ορθή διαχείριση και ανακύκλωση αποβλήτων τους, αφενός γιατί η απόρριψη σε χώρους ταφής ζημιώνει εξαιρετικά το περιβάλλον, αφετέρου γιατί η ανάκτηση υλικών όπως γυαλί, πυρίτιο και μετάλλων (π.χ. ασήμι, χαλκός, αλουμίνιο) εξοικονομεί χρήσιμες πρώτες ύλες.
Η συμβολή της ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ Α.Ε. στην ανάπτυξη της ανακύκλωσης Φ/Β πλαισίων στην Ελλάδα
Το ΣΣΕΔ ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ είναι αρμόδιος φορέας για την οργάνωση πανελλαδικά της εναλλακτικής διαχείρισης ΑΗΗΕ από το 2009 και ο μόνος φορέας εγκεκριμένος από τον ΕΟΑΝ του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας από το 2020 για την ανακύκλωση φωτοβολταϊκών πλαισίων. Κατά συνέπεια, έχει ουσιαστικό ρόλο στην οργάνωση και προώθηση της ανακύκλωσης των αποβλήτων αυτών στην Ελλάδα.
Από το 2011 η ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ Α.Ε. είναι μέλος του WEEE Forum, του μεγαλύτερου συνδέσμου παγκοσμίως που εκπροσωπεί περισσότερα από 50 ΣΣΕΔ σε όλο τον κόσμο για τη διαχείριση ΑΗΗΕ στα οποία ανήκουν και τα φωτοβολταϊκά πλαίσια. Γνωρίζει και παρακολουθεί το ευρωπαϊκό περιβάλλον και τις ανάγκες και τις προκλήσεις της ελληνικής αγοράς, τις οποίες έχει αναδείξει προς τις αρμόδιες αρχές και τους φορείς (Υ.Π.ΕΝ., ΕΟΑΝ, ΡΑΑΕΥ, ΕΠΑΝ, ΕΕΔΣΑ, κ.ά.), διατυπώνοντας ζητήματα όπως:
- την τήρηση του Εθνικού Μητρώου Παραγωγού (ΕΜΠΑ) και της διασύνδεσης αυτού με το ΓΕΜΗ ή και άλλα μητρώα, για τον έλεγχο/εποπτεία των υπόχρεων δραστηριοτήτων και προϊόντων
- την εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας σε δημόσιες και ιδιωτικές συμβάσεις, έργα ή συναλλαγές
- τις επιπτώσεις της μη συμμόρφωσης των υπόχρεων
- τη σημασία των ελέγχων νομιμότητας των υπόχρεων προϊόντων και των υπόχρεων παραγωγών από την Πολιτεία και τις Ανεξάρτητες Αρχές
- την προσβολή του ανταγωνισμού και τις ανισότητες που προκαλούνται από την επιλεκτική εφαρμογή των προβλεπόμενων
- τη σημασία της ατομικής, συλλογικής και εταιρικής περιβαλλοντικής ευθύνης.
Στο έργο του φορέα ΣΣΕΔ ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ Α.Ε. από το 2020 έως σήμερα, μεταξύ άλλων, προστίθεται ότι:
- έχει ενημερώσει σχεδόν το σύνολο των υπόχρεων επιχειρήσεων/παραγωγών της αγοράς για τις νόμιμες υποχρεώσεις τους
- έχει διαχειριστεί περισσότερους από 400 τόνους παλιών ή αντικατασταθέντων φωτοβολταϊκών πλαισίων
- έχει επιτύχει τη συλλογή περίπου 20.000 Φ/Β πλαισίων από όλη την ελληνική επικράτεια, συμπεριλαμβανομένων και των αγροτικών και ημιαστικών περιοχών της χώρας.
Από τα παραπάνω συλλεχθέντα, έχει επιτευχθεί 85% ανάκτηση υλικών, 14% ενεργειακή αξιοποίηση και μόλις 1% των υλικών σε ταφή.
Όπως επισημαίνει ο κ. Χριστογιαννόπουλος, Γενικός Διευθυντής της ΦΩΤΟΚΥΛΩΣΗ ΑΕ «Στους στόχους του φορέα μας είναι η υπεύθυνη διαχείριση των φωτοβολταϊκών αποβλήτων μεταξύ και των λοιπών ΗΗΕ. Εργαζόμαστε συστηματικά γι΄αυτό μέσα από ένα διευρυμένο δίκτυο διαχείρισης του ΣΣΕΔ και σε συνεργασία με τους αρμόδιους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, ώστε κάθε Φ/Β πλαίσιο ή προϊόν ΗΗΕ να έχει μια βιώσιμη και αξιοποιήσιμη δεύτερη ζωή».
Ένα σημαντικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση είναι η εγκατάσταση και λειτουργία εγχώριων μονάδων επεξεργασίας αποβλήτων Φ/Β πάνελ, διευκολύνοντας την ανακύκλωσή τους εντός της χώρας. Έτσι μειώνεται και το κόστος διαχείρισής τους, το οποίο επηρεάζει και τη χρηματική εισφορά ανακύκλωσης του παραγωγού.
Για να προκύπτουν τα βέλτιστα αποτελέσματα απαιτείται η συμμόρφωση όλων των εμπλεκόμενων. Οι παραγωγοί και οι τελικοί χρήστες φέρουν σημαντική ευθύνη, καθώς και οι λοιποί εμπλεκόμενοι διακινητές, έμποροι, κτλ., διασφαλίζοντας ότι τα προϊόντα που διαθέτουν στην αγορά ή χρησιμοποιούν εντάσσονται σε ένα εγκεκριμένο σύστημα διαχείρισης αποβλήτων.
Νομοθεσία και ευθύνη παραγωγού
Σύμφωνα με την ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία (οδηγία 2012/19/ΕΚ) για τα απόβλητα προϊόντων Ηλεκτρικού Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (ΗΗΕ), η οργανωτική και οικονομική (χρηματοδοτική) ευθύνη εκπλήρωσης των υποχρεώσεων διαχείρισης αποβλήτων ΗΗΕ ανατίθεται στους παραγωγούς του προϊόντος, και μάλιστα , όχι όταν το προϊόν καταστεί απόβλητο αλλά όταν το προϊόν διατίθεται πρώτη φορά στην ελληνική αγορά.
Ο παραγωγός, νομικό ή φυσικό πρόσωπο, όπως ορίζεται στο άρθ. 11 του ν. 4819/2021(ΦΕΚ Α΄129/2021) που διαθέτει προϊόντα στην ελληνική αγορά με οποιοδήποτε τρόπο, ακόμα και από απόσταση, διαδικτυακά ή μέσω πλατφόρμας, υποχρεούται να οργανώνει ο ίδιος ή άλλως να συμμετέχει σε Συλλογικό Σύστημα διαχείρισης (ΣΣΕΔ) αποβλήτων του συγκεκριμένου προϊόντος, για την εκπλήρωση των νόμιμων υποχρεώσεων που προβλέπονται.
Ως προς την Ανακύκλωση Φωτοβολταϊκών πλαισίων, όπως και στα λοιπά ΗΗΕ, ο παραγωγός οφείλει να συμβάλλεται με το φορέα ΣΣΕΔ ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ, να εγγράφεται και να καταχωρεί στοιχεία του ίδιου και ποσότητες πωληθέντων προϊόντων του στο Εθνικό Μητρώο Παραγωγών (ΕΜΠΑ) του ΕΟΑΝ και να καταβάλλει αντίστοιχη χρηματική εισφορά ανακύκλωσης στο ΣΣΕΔ για κάθε προϊόν που διέθεσε στην αγορά.
Σήμερα στην Ελλάδα μόνο 40 από τις περίπου 340 επιχειρήσεις (υπόχρεοι παραγωγοί) έχουν συμμορφωθεί με τη νομοθετική τους υποχρέωση για απόδοση χρηματικής εισφοράς ανακύκλωσης στα νέα Φ/Β πλαίσια που τοποθετούν στην ελληνική αγορά. Η ελλιπής συμμόρφωση, σε συνδυασμό με την απουσία ελέγχων και εφαρμογής της νομοθεσίας, δημιουργεί σοβαρό έλλειμμα χρηματοδότησης για τη διαχείριση και ανακύκλωση των ηλιακών αποβλήτων. Ενδεικτικά, το 2023 εγκαταστάθηκαν περίπου 2,6 εκατομμύρια Φ/Β αλλά μόλις το 5% αυτών καλύφθηκε από χρηματοδότηση για ανακύκλωση.
«Η μη συμμόρφωση, οπισθοδρομεί την ανακύκλωση, παραβιάζει τη νομοθεσία, προσβάλλει τον ανταγωνισμό και δεν συμβάλλει στην εκπλήρωση των εθνικών στόχων ανακύκλωσης», υπογραμμίζει ο κ. Δημήτρης Χριστογιαννόπουλος. Το Σύστημα, όπως υποχρεούται, ενημερώνει συστηματικά τους υπόχρεους παραγωγούς της αγοράς για τις νόμιμες υποχρεώσεις τους και για τη διαδικασία εγγραφής τους στο φορέα ΣΣΕΔ και στο ΕΜΠΑ.
Χρηματοδότηση της ανακύκλωσης Φ/Β
Τα ιστορικά απόβλητα φωτοβολταϊκών πλαισίων που διατέθηκαν στην αγορά πριν από το 2020 (έτος ανάθεσης της διαχείρισής τους σε φορέα ΣΣΕΔ) δεν έχουν υπαχθεί σε χρηματική εισφορά παραγωγού, όπως ορίζεται στις ΚΥΑ 23615/2014, ΥΑ 181504/2016 και στον ν. 4819/2021 για την ανακύκλωσή τους στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Η χρηματοδότηση της συλλογής, επεξεργασίας, ανάκτησης και διαχείρισης αυτών των αποβλήτων προϊόντων, βαρύνει τον τελικό χρήστη, κάτοχο ή παραγωγό .
Για τα φωτοβολταϊκά πλαίσια που διατέθηκαν στην αγορά από το 2020 και έπειτα, η ευθύνη χρηματοδότησης της ανακύκλωσης βαρύνει τους παραγωγούς μέσω του Συστήματος (ΣΣΕΔ) στο οποίο οφείλουν να συμμετέχουν και να καταβάλλουν την χρηματική εισφορά ανακύκλωσης. Είναι άξιο να τονιστεί ότι το συνολικό κόστος διαχείρισης ενός αποβλήτου φωτοβολταϊκού πλαισίου είναι σημαντικά υψηλότερο από την αρχική εισφορά ανακύκλωσης, καθιστώντας έτσι οικονομικά και περιβαλλοντικά πιο συμφέρουσα τη συμμόρφωση με τις προβλεπόμενες διαδικασίες.
Σύμφωνα με τον Γενικό Διευθυντή της ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ Α.Ε. κ. Δημήτρη Χριστογιαννόπουλο, δεδομένου ότι μέχρι πρότινος τα συλλεχθέντα απόβλητα πάνελ αποστέλλονταν στην Ιταλία για επεξεργασία, το κόστος διαχείρισης ήταν ιδιαίτερα υψηλό, κυρίως λόγω των δαπανών μεταφοράς. Σήμερα, με την εγκατάσταση και την συνακόλουθη λειτουργία μονάδων επεξεργασίας στην Ελλάδα (Στερεά Ελλάδα, Δυτική Μακεδονία, Κρήτη), η διαχείρισή τους θα είναι ασφαλώς πιο αποδοτική και βιώσιμη.
Συμπερασματικά, η ανάγκη συμμόρφωσης με το ισχύον ρυθμιστικό πλαίσιο επιβάλλει να διατίθενται στην αγορά φωτοβολταϊκά πλαίσια από παραγωγούς-επιχειρήσεις ημεδαπές ή αλλοδαπές που συμμετέχουν σε εγκεκριμένο ΣΣΕΔ και αποδίδουν χρηματική εισφορά ανακύκλωσης για κάθε υπόχρεο σε εισφορά προϊόν που διαθέτουν στην ελληνική αγορά. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται η χρηματοδότηση για την ορθή διαχείριση από το ΣΣΕΔ των εν λόγω ΑΗΗΕ όταν αυτά καθίστανται απόβλητα ως άχρηστα ή παρωχημένα, ανεξάρτητα από τη διάρκεια ζωής τους.
Έτσι εκπληρώνεται και η υποχρέωση παραγωγού σύμφωνα με τη αρχή Διευρυμένης Ευθύνης Παραγωγού που διέπει το σχετικό νομικό πλαίσιο. Επιπλέον, δεν προσβάλλεται ο ανταγωνισμός στην αγορά και ενισχύονται οι εθνικοί στόχοι ανακύκλωσης, κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για το μέλλον της χώρας μας.
Η ανάγκη για μια ολοκληρωμένη και οικονομικά βιώσιμη διαχείριση των αποβλήτων φωτοβολταϊκών πλαισίων είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Αυτό δεν είναι απλώς μια περιβαλλοντική υποχρέωση, είναι ζήτημα υπευθυνότητας και στρατηγικού σχεδιασμού για το μέλλον.
