Μία σπάνια παραλλαγή ενός γονιδίου ορίζει την αριστεροχειρία – Τι δείχνει νέα μελέτη

Τι κοινό έχουν η Lady Gaga, ο Μπαράκ Ομπάμα, ο Μπιλ Γκέιτς, ο Πολ ΜαΚάρτνεϊ και ο Τζάστιν Μπίμπερ με τον Τζίμι Χέντριξ, την Τζούντι Γκάρλαντ και τον Ντείβιντ Μπόουι; Είναι όλοι αριστερόχειρες, ένα χαρακτηριστικό που μοιράζεται περίπου το 10% των ανθρώπων.

Αλλά γιατί μερικοί άνθρωποι είναι αριστερόχειρες ενώ οι περισσότεροι είναι δεξιόχειρες; Αυτός είναι ένας τομέας ενεργούς έρευνας και μια νέα μελέτη ρίχνει φως σε ένα γενετικό στοιχείο της αριστεροχειρίας σε μερικούς ανθρώπους. Οι ερευνητές εντόπισαν σπάνιες παραλλαγές ενός γονιδίου που εμπλέκεται στον έλεγχο του σχήματος των κυττάρων και διαπίστωσαν ότι είναι 2,7 φορές πιο συχνές σε αριστερόχειρες.

Ενώ αυτές οι γενετικές παραλλαγές αντιπροσωπεύουν μόνο ένα μικρό κλάσμα -ίσως το 0,1%- του αριστερόχειρα, οι ερευνητές είπαν ότι η μελέτη δείχνει ότι αυτό το γονίδιο, που ονομάζεται TUBB4B, μπορεί να παίζει ρόλο στην ανάπτυξη της εγκεφαλικής ασυμμετρίας που βασίζεται στον προσδιορισμό ενός κυρίαρχου χεριού.

Εγκεφαλική ασυμμετρία

Στους περισσότερους ανθρώπους, τα δύο μισά, ή ημισφαίρια, του εγκεφάλου έχουν ελαφρώς διαφορετική ανατομία και κυριαρχούν για διαφορετικές λειτουργίες, αναφέρει δημοσίευμα του Reuters.

«Για παράδειγμα, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν κυριαρχία στο αριστερό ημισφαίριο για τη γλώσσα και κυριαρχία στο δεξί ημισφαίριο για εργασίες που απαιτούν προσανατολισμό της οπτικής προσοχής σε μια τοποθεσία στο χώρο», δήλωσε ο νευροβιολόγος Κλάιντ Φρανκς του Ινστιτούτου Ψυχογλωσσολογίας Max Planck στην Ολλανδία, ανώτερος συγγραφέας της μελέτης που δημοσιεύτηκε την Τρίτη στο περιοδικό Nature Communications.

«Στους περισσότερους ανθρώπους, το αριστερό ημισφαίριο ελέγχει επίσης το κυρίαρχο δεξί χέρι. Οι σχετικές νευρικές ίνες διασταυρώνονται από αριστερά προς τα δεξιά στο κάτω μέρος του εγκεφάλου. Στους αριστερόχειρες, το δεξί ημισφαίριο ελέγχει το κυρίαρχο χέρι. Το ερώτημα είναι: τι προκαλεί την ασυμμετρία του εγκεφάλου να αναπτύσσεται διαφορετικά στους αριστερόχειρες;».

Το σπάνιο γονίδιο

Το TUBB4B ελέγχει μια πρωτεΐνη που ενσωματώνεται σε νήματα που ονομάζονται μικροσωληνίσκοι που παρέχουν εσωτερική δομή για τα κύτταρα. Ο εντοπισμός σπάνιων μεταλλάξεων σε αυτό το γονίδιο που είναι πιο συχνές στους αριστερόχειρες υποδηλώνει ότι οι μικροσωληνίσκοι εμπλέκονται στη δημιουργία των φυσιολογικών ασυμμετριών του εγκεφάλου, είπε ο Φρανκς.

Τα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια αρχίζουν να αναπτύσσονται διαφορετικά στο ανθρώπινο έμβρυο, αν και ο μηχανισμός παραμένει ασαφής.

«Σπάνιες γενετικές παραλλαγές σε λίγους ανθρώπους μπορούν να εντοπίσουν γονίδια που δίνουν ενδείξεις για αναπτυξιακούς μηχανισμούς ασυμμετρίας εγκεφάλου σε όλους. Το TUBB4B θα μπορούσε να είναι ένα καλό παράδειγμα αυτού», πρόσθεσε ο Φρανκς.

Τα ευρήματα βασίστηκαν σε γενετικά δεδομένα που καλύπτουν περισσότερους από 350.000 μεσήλικες έως ηλικιωμένους στη Βρετανία σε ένα σύνολο δεδομένων που ονομάζεται UK Biobank. Περίπου το 11% ήταν αριστερόχειρες.

Για τους περισσότερους ανθρώπους, ο προσδιορισμός του ποιο χέρι είναι κυρίαρχο μπορεί να είναι τυχαίος.

«Πιστεύουμε ότι οι περισσότερες περιπτώσεις αριστεροχειρίας συμβαίνουν απλώς λόγω τυχαίας διακύμανσης κατά την ανάπτυξη του εμβρυϊκού εγκεφάλου, χωρίς συγκεκριμένες γενετικές ή περιβαλλοντικές επιρροές. Για παράδειγμα, τυχαίες διακυμάνσεις στις συγκεντρώσεις ορισμένων μορίων κατά τη διάρκεια βασικών σταδίων του σχηματισμού του εγκεφάλου», δήλωσε ο Φρανκς.

Ιστορικά στοιχεία

Κατά τη διάρκεια των αιώνων, πολλοί πολιτισμοί απαξίωσαν την αριστεροχειρία και προσπάθησαν να αναγκάσουν τους αριστερόχειρες να γίνουν δεξιόχειρες. Στα αγγλικά, η λέξη «right» σημαίνει επίσης «σωστό». Η λέξη «sinister» προέρχεται από μια λατινική λέξη που σημαίνει «στην αριστερή πλευρά».

Ο επιπολασμός της αριστεροχειρίας ποικίλλει σε διάφορα μέρη του κόσμου, με χαμηλότερα ποσοστά στην Αφρική, την Ασία και τη Μέση Ανατολή σε σύγκριση με την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική.

Σύμφωνα με τον Φρανκς, «αυτό πιθανότατα αντανακλά την καταστολή της αριστεροχειρίας σε ορισμένες κουλτούρες – αναγκάζοντας τα αριστερόχειρα παιδιά να γίνουν δεξιόχειρες, κάτι που συνέβαινε επίσης στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική».

Τα νέα ευρήματα ενδέχεται να έχουν σημασία στον τομέα της ψυχιατρικής. Ενώ η συντριπτική πλειονότητα των αριστερόχειρων δεν έχει καμία από αυτές τις καταστάσεις, τα άτομα με σχιζοφρένεια έχουν διπλάσιες πιθανότητες να είναι αριστερόχειρες ή αμφιδέξια και τα άτομα με αυτισμό τριπλάσιες.

«Μερικά από τα γονίδια που λειτουργούν στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο κατά τη διάρκεια της πρώιμης ζωής μπορεί να εμπλέκονται τόσο στην ασυμμετρία του εγκεφάλου όσο και στα ψυχιατρικά χαρακτηριστικά. Η μελέτη μας βρήκε ενδεικτικά στοιχεία για αυτό και το έχουμε δει επίσης σε προηγούμενες μελέτες όπου εξετάσαμε πιο κοινές γενετικές παραλλαγές στον πληθυσμό», κατέληξε ο Φρανκς.