Αυτή την καθημερινότητα, ή μάλλον τον Γολγοθά που αντιμετωπίζουν διαρκώς τα άτομα με μερική ή ολική απώλεια όρασης καταγράφει το CNN Greece, με αφορμή τη σημερινή Διεθνή Ημέρα Λευκού Μπαστουνιού στις 15 Οκτωβρίου και σε ένα οδοιπορικό που ακολουθεί τα βήματα αυτών των ανθρώπων.
«Η προσβασιμότητα στην πόλη της Αθήνας, αλλά και γενικότερα στη χώρα δεν είναι αυτή που θα θέλαμε» τονίζει χαρακτηριστικά στο CNN Greece ο πρόεδρος του Πανελλήνιου Συνδέσμου Τυφλών, Δημήτρης Σηφάκης.
«Τις περισσότερες φορές δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις προσβασιμότητας, αλλά και όταν πληρούνται έρχονται προβλήματα όπως τα τραπεζοκαθίσματα, μηχανάκια και αυτοκίνητα που καταλαμβάνουν τα πεζοδρόμια» όπως σημειώνει.
Ο Δημήτρης Σηφάκης
Νίκος Ραζής / CNN Greece
Πόσο δύσκολη όμως είναι η καθημερινότητα των πολιτών με οπτική αναπηρία; Και ποιες οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν κάθε φορά που πρέπει να βγουν στους δρόμους;
Πρώτο και κυριότερο «αγκάθι» είναι η κουλτούρα των πολιτών, που «δεν έχουν εκπαιδευτεί για να διευκολύνουν την προσβασιμότητα όχι μόνο των ανθρώπων με προβλήματα όρασης αλλά και όλων» λέει στο CNN Greece o κ. Σηφάκης.
Και παρότι γίνονται ορισμένα δειλά βήματα σε επίπεδο υποδομών και σχεδιασμού των πόλεων, οι προσπάθειες αυτές πέφτουν στο κενό λόγω αδιαφορίας αλλά και άγνοιας.
Κακοτεχνίες πάνω στον οδηγό όδευσης τυφλών
Νίκος Ραζής / CNN Greece
«Πολλές φορές οι εργολάβοι δεν γνωρίζουν καν τι είναι και πού πρέπει να τοποθετηθεί ο οδηγός όδευσης, δηλαδή αυτή η διαφορετικής υφής και χρώματος λωρίδα που χρησιμεύει για να διευκολύνει τα άτομα με οπτική αναπηρία».
Ένας καθημερινός Γολγοθάς
«Θεωρητικά είναι πάρα πολύ εύκολο όταν κάποιος έχει εκπαιδευτεί να κινηθεί μόνος του. Πρακτικά όμως είναι δύσκολο ή ακόμη και αδύνατον, διότι έχουμε να ξεπεράσουμε πάρα πολλά εμπόδια: ανοιχτά φρεάτια, κατεστραμμένα σκαλιά, εμπορεύματα από παρακείμενα καταστήματα, ακόμη ακλάδευτα δέντρα τα οποία είναι κυρτά και χτυπάμε το κεφάλι μας, διότι με το μπαστούνι αποφεύγουμε μόνο τα χαμηλά εμπόδια» λέει στο CNN Greece ο Παναγιώτης Μαρκοστάμος, Οργανωτικός Γραμματέας του Πανελλήνιου Συνδέσμου Τυφλών.
«Επομένως» όπως τονίζει ο ίδιος, «το γεγονός ότι δεν τηρείται η αλυσίδα προσβασιμότητας από την ώρα που θα φύγω από το σπίτι μου, μέχρι την ώρα που θα επιστρέψω, δημιουργεί πάρα πολλά εμπόδια».
Ο Παναγιώτης Μαρκοστάμος
Νίκος Ραζής / CNN Greece
«Ξεκινάω το πρωί από το σπίτι μου και σχεδόν ποτέ δεν επιλέγω να κινηθώ στο πεζοδρόμιο, γιατί τα πεζοδρόμια στην Καλλιθέα δεν είναι κατάλληλα. Επομένως κινούμαι στην άκρη του δρόμου στην ευθεία με τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα» περιγράφει χαρακτηριστικά ο κ. Σηφάκης.
Με τη σειρά της, η γενική γραμματέας του Πανελλήνιου Συνδέσμου Τυφλών, Θεοδώρα Φαρδελά, αφηγείται πως αφού φύγουν οι τρεις κόρες της για το σχολείο φεύγει κι εκείνη και πηγαίνει στη στάση του λεωφορείου:
«Παρακαλάω να είναι κάποιος άνθρωπος εκεί να ρωτήσω σε πόση ώρα θα έρθει το λεωφορείο, γιατί το κουμπάκι της έξυπνης στάσης δεν λειτουργεί. Μετά θα πρέπει να παρακαλάμε να λειτουργεί η αναγγελία των στάσεων».
Ο δρόμος της επιστροφής έχει τις ίδιες προκλήσεις. «Παίρνω το λεωφορείο και πρέπει να μετράω στάσεις, γιατί εν έτη 2025 πρέπει να μετράμε τις στάσεις για να κατέβουμε στη σωστή, διότι η αναγγελία τις περισσότερες φορές δεν λειτουργεί».
«Τα τελευταία χρόνια στα λεωφορεία υπάρχει η τηλεματική, χάρη στην οποία ακούγεται η αναγγελία των στάσεων» λέει με τη σειρά του ο κ. Σηφάκης, συμπληρώνοντας:
«Οι οδηγοί απενεργοποιούν αυτό το σύστημα – ίσως γιατί τους κουράζει και τις περισσότερες φορές πρέπει να ρωτήσουμε που πρέπει να κατέβουμε».
«Έξυπνη» στάση λεωφορείου
Νίκος Ραζής / CNN Greece
Μια θετική πρωτοβουλία είναι η τοποθέτηση των πρώτων «έξυπνων» φαναριών, με ηχητικά σήματα, που υπάρχουν όμως μόνο στην Αθήνα και σε ελάχιστα σημεία.
«Εμείς τους δρόμους μπορούσαμε να τους διασχίσουμε και τον καιρό που δεν υπήρχαν ηχητικά φανάρια, έχουμε εκπαιδευτεί σε αυτό, εκπαιδευόμαστε για να μπορούμε να περνάμε τις διασταυρώσεις. Οι ηχητικές διατάξεις, όπως και οι οδηγοί όδευσης τυφλών μπαίνουν για να διευκολύνουν» λέει ο κ. Σηφάκης
Η νέα μάστιγα
Στη δύσκολη εξίσωση των προβλημάτων που καλούνται να επιλύσουν τα άτομα με περιορισμένη ή ολική απώλεια όρασης έρχονται να προστεθούν και τα ηλεκτρικά λεωφορεία, τα οποία δεν ακούγονται και δεν γίνονται αντιληπτά.
Η κα Φαρδελά εξηγεί, παράλληλα, πως μια νέα μόδα έχει μετατραπεί σε «μάστιγα» για τους ανθρώπους με οπτική αναπηρία. Ο λόγος για τα ηλεκτρικά πατίνια, που «τα παίρνουν και τα αφήνουν όπου να ‘ναι, πάνω στους οδηγούς όδευσης τυφλών ή μπροστά από τις σκάλες του μετρό» όπως αναφέρει.
Το λευκό μπαστούνι δεν μπορεί πάντα να τα εντοπίσει, με αποτέλεσμα, όπως αναφέρει η ίδια να «χτυπάμε στο στήθος ή στο χέρι με το τιμόνι».
Η Θεοδώρα Φαρδελά
Νίκος Ραζής / CNN Greece
«Τα εμπόδια είναι πάρα πολλά» επαναλαμβάνει από την πλευρά του ο κ. Μαρκοστάμος. Μάλιστα, μας αφηγείται ότι πριν από πέντε χρόνια είχε ένα σοβαρότατο ατύχημα, όταν έπεσε σε λακκούβα και είχε κινήσει νομική διαδικασία, αλλά «δυστυχώς» όπως λέει «τα γρανάζια της γραφειοκρατίας της Δικαιοσύνης» δεν τον έχουν ακόμη δικαιώσει.
«Κάθε βήμα που κάνουμε είναι ένα πρόβλημα»
«Κάθε βήμα που κάνουμε είναι ένα πρόβλημα. Ξεκινάς από το σπίτι σου, το ένα πεζοδρόμιο είναι σωστό, το άλλο λάθος. Υπάρχουν εμπόδια από τους πολίτες που έχουν παρκάρει τα μηχανάκια και τα αυτοκίνητα πάνω στα πεζοδρόμια. Σήματα της τροχαίας ή φωτεινοί σηματοδότες είναι σε λάθος σημεία και χτυπάμε τα κεφάλια μας. Κινούμαστε στον οδηγό όδευσης τυφλών και ξαφνικά χτυπάμε πάνω στην τέντα, τις εφημερίδες ή άλλα εμπορεύματα που κρέμονται από περίπτερα».
Σύμφωνα με τον κ. Μαρκοστάμο νιώθουν πιο ασφαλείς πηγαίνοντας από τον δρόμο, γιατί, όπως εξηγεί, «στα πεζοδρόμια κάθε βήμα που κάνουμε κρύβει και μία παγίδα».
Οκτώ εκπαιδευτές για 6.000 άτομα με οπτική αναπηρία
Η ασφαλής κίνηση στην πόλη χωρίς την απαραίτητη εκπαίδευση είναι αδύνατη.
«Εδώ και πολλές δεκαετίες παρέχεται εκπαίδευση στην κινητικότητα και τον προσανατολισμό κυρίως στα παιδιά από το Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών. Είχαμε μεγάλο έλλειμμα στην εκπαίδευση των ενηλίκων και κυρίως των νεοτυφλοθέντων» λέει στο CNN Greece η εκπαιδεύτρια κινητικότητας – προσανατολισμού και δεξιοτήτων καθημερινής διαβίωσης, Ελισσάβετ Κούβαρου.
«Αυτό το έλλειμμα αποφάσισε να καλύψει ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος Τυφλών με τη συμμετοχή του στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Horizon» το 1992 και 1993. Για πρώτη φορά άρχισε να παρέχεται οργανωμένα εκπαίδευση ενηλίκων στη χώρα μας το 1994 στον τομέα της κινητικότητας-προσανατολισμού και στον τομέα των δεξιοτήτων καθημερινής διαβίωσης, γιατί άλλωστε η αυτονομία ξεκινά από το σπίτι μας» εξηγεί.
Η Ελισσάβετ Κούβαρου
Νίκος Ραζής / CNN Greece
Για να μπορεί ένας άνθρωπος με οπτική αναπηρία να κινείται με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ασφάλεια απαιτείται όπως αναφέρει ο κ. Μαρκοστάμος «πολύ σωστός χειρισμός του λευκού μπαστουνιού, συγκέντρωση για να μπορέσουν όλες οι υπόλοιπες αισθήσεις να δώσουν τις πληροφορίες που χρειάζομαι έτσι ώστε τα βήματα που θα κάνω να είναι ασφαλή».
Η εκπαίδευση παρέχεται σε άτομα ηλικίας 18 ετών και άνω, τα οποία, όπως αναφέρει η κα Κούβαρου «μαθαίνουν τυχαία για την ύπαρξή μας, γιατί ο κλάδος δεν είναι αναγνωρισμένος από το κράτος. «Μόνο οκτώ άτομα, πανελλαδικά, προσφέρουμε αυτές τις υπηρεσίες σε 6.000 άτομα».
Μάλιστα, λόγω της αύξησης των ατόμων της τρίτης ηλικίας και νόσων όπως ο διαβήτης, το γλαύκωμα, η ωχρά κηλίδα και ο καταρράκτης τα άτομα που χρήζουν αυτών των υπηρεσιών είναι πολύ περισσότερα.
Τι περιλαμβάνει η εκπαίδευση;
«Δεν είναι σκοπός μας να μάθουν συγκεκριμένες διαδρομές, γιατί αύριο θα θελήσουν και μία άλλη και δεν είναι εύκολο να έχουν ένα εκπαιδευτή κινητικότητας κοντά τους, αλλά τους μαθαίνουμε τη λογική που πρέπει να χρησιμοποιούν ώστε να κινούνται ελεύθερα και με ασφάλεια» συμπληρώνει.
Διευκρινίζει, δε, ότι «εμείς δεν είμαστε θεραπευτές, είναι ένα επάγγελμα αποκατάστασης. Μόλις ο εκπαιδευόμενος ή η εκπαιδευόμενη καταλάβει τη λογική, τις τεχνικές, τη μεθοδολογία που πρέπει να χρησιμοποιεί, βλέπεις ότι αλλάζει αμέσως η ποιότητα της ζωής του».
«Τα αποτελέσματα της πρώιμης παρέμβασης καθορίζουν την ανάπτυξη του τυφλού ατόμου καθόλη τη διάρκεια της ζωής του» αναφέρει η εκπαιδεύτρια.
Η πρώιμη παρέμβαση αποτελεί «κλειδί» στην ανάπτυξη ενός τυφλού ατόμου και επισημαίνει ότι «δεν νοείται να μην υπάρχει ένας εκπαιδευτής σε κάθε δήμο, στο πλαίσιο για παράδειγμα του προγράμματος “Βοήθεια στο Σπίτι”, δεν μπορεί να μην υπάρχει εκπαιδευτής κινητικότητας-προσανατολισμού στα νοσοκομεία που έχουν οφθαλμολογικές κλινικές, στα ΚΑΠΗ και γενικά σε όλες τις δομές περιφερειών και δήμων».
«Για εμάς έχει σημασία να μπορεί το άτομο με ολική ή μερική απώλεια όρασης να έχει την ποιότητα ζωής που επιθυμεί, να μπορεί να νιώθει ελεύθερο, να μην εξαρτάται από το αν είναι εχθρικό το περιβάλλον που γεννήθηκε και ζει ή φιλικό, να μην εξαρτάται από το επίπεδο της οικογένειας στην οποία γεννήθηκε και της φροντίδας που τυγχάνει να έχει από αυτή» εξηγεί η εκπαιδεύτρια.
«Η Πολιτεία να σταθεί πάνω στα προβλήματά μας»
Με την αλυσίδα προσβασιμότητας να είναι εν πολλοίς «σπασμένη» για τους ανθρώπους με οπτική αναπηρία – και όχι μόνο – στο επίκεντρο των αιτημάτων του Πανελλήνιου Συνδέσμου Τυφλών, όπως τονίζει ο κ. Σηφάκης είναι η «τήρηση των προϋποθέσεων της προσβασιμότητας».
Είναι ενδεικτικό ότι ακόμη και έξω από το κτήριο του Πανελλήνιου Συνδέσμου, ο οδηγός όδευσης τυφλών σταματά εκεί που ξεκινά το γειτονικό κτήριο, ενώ την ίδια ώρα στη συνέχεια του πεζοδρομίου παρατηρούνται κακοτεχνίες.
«Θα πρέπει η Πολιτεία να σταθεί πάνω στα προβλήματά μας για να μπορούν όλοι οι άνθρωποι να κινούνται με ασφάλεια, και με ανεξαρτησία» σημειώνει ο κ. Σηφάκης.
Μεταξύ των αιτημάτων τους είναι η αύξηση των προνοιακών επιδομάτων, η απαλλαγή από τον ΕΝΦΙΑ, η παράλληλη στήριξη στα παιδιά που το χρειάζονται στα σχολεία, η αναστολή πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας για άτομα με οπτική αναπηρία και η άμεση έναρξη του προγράμματος εκπαίδευσης εκπαιδευτών κινητικότητας.
«Καθημερινός αγώνας για την αυτόνομη και ανεξάρτητη διαβίωσή μας»
Η Διεθνής Ημέρα Λευκού Μπαστουνιού αποτελεί μεν μία ευκαιρία για να συζητηθούν τα προβλήματα των ατόμων με οπτική αναπηρία, ωστόσο το πραγματικό διακύβευμα είναι οι πόλεις να γίνουν προσβάσιμες σε όλες και όλους.
«Ένα πεζοδρόμιο πρέπει να είναι ελεύθερο για όλους, όχι μόνο για έναν άνθρωπο που δεν βλέπει. Πρέπει να είναι ελεύθερο για έναν ηλικιωμένο, για μία έγκυο, για έναν άνθρωπο που έχει σπάσει το πόδι του, για κάποιον που κουβαλά το καροτσάκι της λαϊκής ή το καροτσάκι με το μωρό» λέει η κα Φαρδελά.
Ο κ. Μαρκοστάμος καταλήγει λέγοντας:
«Όλοι παλεύουμε να κινούμαστε με ασφάλεια σε μια πόλη χωρίς εμπόδια και αποκλεισμούς. Αυτό λοιπόν το αυτονόητο δικαίωμα, για εμάς δεν είναι αυτονόητο, είναι ένας καθημερινός αγώνας να μπορέσουμε να κατακτήσουμε την αυτόνομη και ανεξάρτητη διαβίωσή μας».
