Πλούσιοι και χωρίς φωνή: Πώς ο Πούτιν έχει κρατήσει τους ολιγάρχες της Ρωσίας στο πλευρό του

Ωστόσο, στα 25 χρόνια που ο Βλαντιμίρ Πούτιν βρίσκεται στην εξουσία, οι πλούσιοι και ισχυροί της Ρωσίας – γνωστοί ως ολιγάρχες – έχουν χάσει σχεδόν όλη την πολιτική τους επιρροή, αναφέρει σε ρεπορτάζ του το BBC.

Όλα αυτά είναι καλά νέα για τον Ρώσο πρόεδρο. Οι δυτικές κυρώσεις δεν κατάφεραν να μετατρέψουν τους υπερπλούσιους σε αντιπάλους του, ενώ η πολιτική του «καρότου και μαστίγας» τους μετέτρεψε σε σιωπηλούς υποστηρικτές.

Ο πρώην δισεκατομμυριούχος τραπεζίτης Ολέγκ Τίνκοφ γνωρίζει πολύ καλά πώς λειτουργεί το μαστίγιο.

Την επόμενη μέρα, αφού χαρακτήρισε τον πόλεμο «τρελό» σε μια ανάρτηση στο Instagram, το Κρεμλίνο επικοινώνησε με τα στελέχη του. Τους είπαν ότι η Tinkoff Bank, η δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα της Ρωσίας εκείνη την εποχή, θα εθνικοποιούνταν, εκτός αν διακόπτονταν όλες οι σχέσεις με τον ιδρυτή της.

«Δεν μπορούσα να συζητήσω την τιμή», δήλωσε ο Τίνκοφ στη New York Times. «Ήταν σαν να ήμουν όμηρος – παίρνεις ό,τι σου προσφέρουν. Δεν μπορούσα να διαπραγματευτώ».

Μέσα σε μια εβδομάδα, μια εταιρεία συνδεδεμένη με τον Βλαντιμίρ Ποτάνιν – τον πέμπτο πλουσιότερο επιχειρηματία της Ρωσίας, ο οποίος προμηθεύει νικέλιο για κινητήρες μαχητικών αεροσκαφών – ανακοίνωσε ότι αγόραζε την τράπεζα. Πωλήθηκε για μόνο το 3% της πραγματικής της αξίας, λέει ο Τίνκοφ.

Τελικά, ο Τίνκοφ έχασε σχεδόν 9 δισεκατομμύρια δολάρια (6,5 δισεκατομμύρια λίρες) από την περιουσία που είχε κάποτε και έφυγε από τη Ρωσία.

Αυτό απέχει πολύ από την κατάσταση που επικρατούσε πριν ο Πούτιν γίνει πρόεδρος.

Στα χρόνια που ακολούθησαν τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ορισμένοι Ρώσοι έγιναν πάμπλουτοι αποκτώντας την ιδιοκτησία τεράστιων επιχειρήσεων που προηγουμένως ανήκαν στο κράτος και εκμεταλλευόμενοι τις ευκαιρίες του αναδυόμενου καπιταλισμού της χώρας τους.

Ο νεοαποκτηθείς πλούτος τους έφερε επιρροή και εξουσία σε μια περίοδο πολιτικής αναταραχής και έγιναν γνωστοί ως ολιγάρχες.

Ο πιο ισχυρός ολιγάρχης της Ρωσίας, ο Μπόρις Μπερεζόφσκι, ισχυρίστηκε ότι είχε οργανώσει την άνοδο του Πούτιν στην προεδρία το 2000, και χρόνια αργότερα ζήτησε συγχώρεση για αυτό: «Δεν είδα σε αυτόν τον άνθρωπο τον μελλοντικό άπληστο τύραννο και σφετεριστή, τον άνθρωπο που θα καταπατούσε την ελευθερία και θα σταματούσε την ανάπτυξη της Ρωσίας», έγραψε το 2012.

Ο Μπερεζόφσκι μπορεί να υπερέβαλε τον ρόλο του, αλλά οι ολιγάρχες της Ρωσίας ήταν σίγουρα ικανοί να κινούν τα νήματα στα ανώτατα κλιμάκια της εξουσίας.

Λίγο περισσότερο από ένα χρόνο μετά την απολογία του, ο Μπερεζόφσκι βρέθηκε νεκρός υπό μυστηριώδεις συνθήκες στην εξορία του στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μέχρι τότε, η ρωσική ολιγαρχία είχε επίσης πεθάνει οριστικά.

Έτσι, όταν ο Πούτιν συγκέντρωσε τους πλουσιότερους της Ρωσίας στο Κρεμλίνο λίγες ώρες μετά την εντολή για πλήρη εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, δεν μπορούσαν να κάνουν και πολλά για να αντιταχθούν, παρόλο που γνώριζαν ότι η περιουσία τους επρόκειτο να υποστεί τεράστιο πλήγμα.

«Ελπίζω ότι υπό αυτές τις νέες συνθήκες, θα συνεργαστούμε εξίσου καλά και με την ίδια αποτελεσματικότητα», τους είπε.

Ένας δημοσιογράφος που ήταν παρών στη συνάντηση περιέγραψε τους συγκεντρωμένους δισεκατομμυριούχους ως «χλωμούς και στερημένους ύπνου».

Η περίοδος που προηγήθηκε της εισβολής ήταν πολύ κακή για τους δισεκατομμυριούχους της Ρωσίας, όπως και η περίοδος αμέσως μετά.

Σύμφωνα με το περιοδικό Forbes, στο διάστημα από τον Απρίλιο του 2022, ο αριθμός τους μειώθηκε από 117 σε 83 λόγω του πολέμου, των κυρώσεων και της αποδυνάμωσης του ρουβλίου. Συνολικά, έχασαν 263 δισεκατομμύρια δολάρια, ή 27% της περιουσίας τους κατά μέσο όρο.

Ωστόσο, τα επόμενα χρόνια έδειξαν ότι η συμμετοχή στην πολεμική οικονομία του Πούτιν θα απέφερε τεράστια οφέλη.

Οι πλούσιες δαπάνες για τον πόλεμο ώθησαν την οικονομική ανάπτυξη της Ρωσίας σε ποσοστό άνω του 4% ετησίως το 2023 και το 2024. Αυτό ήταν θετικό ακόμη και για εκείνους από τους υπερπλούσιους της Ρωσίας που δεν κέρδιζαν δισεκατομμύρια απευθείας από συμβάσεις άμυνας.

Το 2024, περισσότεροι από τους μισούς δισεκατομμυριούχους της Ρωσίας είτε διαδραμάτισαν κάποιο ρόλο στον εφοδιασμό του στρατού είτε επωφελήθηκαν από την εισβολή, λέει ο Giacomo Tognini, από την ομάδα Wealth του Forbes.

«Αυτό χωρίς να υπολογίζουμε εκείνους που δεν εμπλέκονται άμεσα, αλλά χρειάζονται κάποια σχέση με το Κρεμλίνο. Και νομίζω ότι είναι δίκαιο να πούμε ότι όποιος διευθύνει μια επιχείρηση στη Ρωσία πρέπει να έχει σχέση με την κυβέρνηση», δήλωσε στο BBC.

Φέτος, ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων στη Ρωσία που περιλαμβάνονται στη λίστα του Forbes έφτασε το υψηλότερο επίπεδο όλων των εποχών, με 140 άτομα. Η συνολική αξία τους (580 δισ. δολάρια) ήταν μόλις 3 δισ. δολάρια χαμηλότερη από το υψηλότερο επίπεδο που είχε καταγραφεί το έτος πριν από την εισβολή.

Ενώ επέτρεψε στους πιστούς του να αποκομίσουν κέρδη, ο Πούτιν τιμώρησε συστηματικά όσους αρνήθηκαν να συμμορφωθούν.

Οι Ρώσοι θυμούνται πολύ καλά τι συνέβη στον πετρελαϊκό μεγιστάνα Μιχαήλ Χοντορκόφσκι. Ο κάποτε πλουσιότερος άνθρωπος της Ρωσίας, πέρασε 10 χρόνια στη φυλακή μετά την ίδρυση μιας οργάνωσης υπέρ της δημοκρατίας το 2001.

Από την εισβολή, σχεδόν όλοι οι πλούσιοι της Ρωσίας έχουν παραμείνει σιωπηλοί, και οι λίγοι που έχουν αντιταχθεί δημοσίως έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη χώρα τους και μεγάλο μέρος της περιουσίας τους.

Οι πλουσιότεροι της Ρωσίας είναι σαφώς καθοριστικοί για την πολεμική προσπάθεια του Πούτιν, και πολλοί από αυτούς, συμπεριλαμβανομένων των 37 επιχειρηματιών που κλήθηκαν στο Κρεμλίνο στις 24 Φεβρουαρίου 2022, έχουν στοχοποιηθεί από τις δυτικές κυρώσεις.

Ωστόσο, αν ο Δυτικός κόσμος ήθελε να τους φτωχύνει και να τους στρέψει εναντίον του Κρεμλίνου, απέτυχε, δεδομένου ότι οι Ρώσοι δισεκατομμυριούχοι εξακολουθούν να είναι πλούσιοι και δεν υπάρχει διαφωνία μεταξύ τους.

Αν κάποιος από αυτούς είχε σκεφτεί να αυτομολήσει στον Δυτικό κόσμο με τα δισεκατομμύρια του, οι κυρώσεις το έκαναν αδύνατο.

«Ο Δυτικός κόσμος έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να εξασφαλίσει ότι οι Ρώσοι δισεκατομμυριούχοι θα συσπειρωθούν γύρω από τη σημαία», λέει ο Αλεξάντερ Κολιάντρ του Κέντρου Ανάλυσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής (CEPA).

«Δεν υπήρχε απολύτως κανένα σχέδιο, καμία ιδέα, κανένας σαφής τρόπος για κανέναν από αυτούς να εγκαταλείψει το πλοίο. Τα περιουσιακά στοιχεία τους επιβλήθηκαν κυρώσεις, οι λογαριασμοί τους παγώθηκαν, τα ακίνητά τους κατασχέθηκαν. Όλα αυτά βοήθησαν αποτελεσματικά τον Πούτιν να κινητοποιήσει τους δισεκατομμυριούχους, τα περιουσιακά τους στοιχεία και τα χρήματά τους, και να τα χρησιμοποιήσει για να στηρίξει την ρωσική πολεμική οικονομία», λέει στο BBC.

Η έξοδος ξένων εταιρειών μετά την εισβολή στην Ουκρανία δημιούργησε ένα κενό που γρήγορα καλύφθηκε από επιχειρηματίες φιλικούς προς το Κρεμλίνο, στους οποίους επιτράπηκε να αγοράσουν εξαιρετικά κερδοφόρα περιουσιακά στοιχεία σε χαμηλές τιμές.

Αυτό δημιούργησε μια νέα «στρατιά επιρροής και ενεργών πιστών», υποστηρίζει η Αλεξάνδρα Προκοπένκο του Carnegie Russia Eurasia Center.

«Η μελλοντική ευημερία τους εξαρτάται από τη συνεχιζόμενη αντιπαράθεση μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης», ενώ ο χειρότερος φόβος τους είναι η επιστροφή του προηγούμενου ιδιοκτήτη, λέει.

Μόνο το 2024, 11 νέοι δισεκατομμυριούχοι εμφανίστηκαν στη Ρωσία με αυτόν τον τρόπο, σύμφωνα με τον Giacomo Tognini.

Ο ηγέτης της Ρωσίας έχει διατηρήσει τον έλεγχο των βασικών παραγόντων της χώρας, παρά τον πόλεμο και τις δυτικές κυρώσεις – και, από ορισμένες απόψεις, εξαιτίας αυτών.